Bitkiler, eşeysiz veya eşeyli üreyebilir. Eşeysiz üreme ile aynı kalıtsal yapıya sahip çok sayıda bitki üretilir. Ancak eşeyli üreme sonucu genetik çeşitlilik oluşur. Bitkilerde eşeyli üreme, tohumlu bitkilerin üreme organı olan çiçekler ile sağlanır.
Açık ve kapalı tohumlu bitkilerin üreme şekilleri birbirinden farklıdır. Açık tohumlu bitkilerin üreme organlarına kozalak denir. Kozlaklı bitkilerde erkek üreme hücreleri (polen) erkek kozalaklarda üretilir, rüzgâr aracılığıyla dişi kozalaklara gelir ve yumurtayı döller. Oluşan zigot mitoz bölünmeler sonucunda embriyo hâline gelir. Embriyo, dişi kozalak içerisinde gelişir. Kapalı tohumlu bitkilerin üreme organı ise çiçeklerdir. Çiçekte tozlaşma, döllenme, tohum ve meyve oluşumu meydana gelir.
Çiçeğin Kısımları
Çiçek; çanak yapraklar, taç yapraklar, erkek organ ve dişi organlardan oluşur. Çiçekler çiçek sapına bağlı olarak bulunur.
Dıştan içe doğru çiçeğin kısımları şunlardır:
Çiçek sapı, çiçeğin taşınmasını sağlar. Genellikle yeşil renkli olan çanak yapraklar, tomurcuk hâlindeyken çiçeği sararak korur. Taç yapraklar; renkli ve göz alıcıdır, böcekleri çeker ve tozlaşmaya yardımcı olur. Erkek organ; sapçık ile başçık olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Başçık, polenlerin üretildiği ve depolandığı kısımdır. Sapçık ise başçığın hareketliliğini sağlar. Dişi organ; yumurtalık, tepecik ve dişicik borusu olmak üzere üç kısımdan oluşur. Yumurtalıkta tohum taslağı bulunur. Tepecik, polenlerin tutulmasını, dişicik borusu ise polen tüpünün yumurtalığa geçişini sağlar.
Dişi organ, erkek organ, taç ve çanak yaprak yapılarının tamamını bulunduran çiçeklere tam çiçek denir. Bu yapılardan herhangi birinin eksik olduğu çiçeklere ise eksik çiçek denir. Dişi ve erkek çiçekleri aynı bitki üzerinde bulunduran bitkiye monoik (tek evcikli) denir.
Mısır bitkisi, tek evcikli bitkilere örnek verilebilir. Bazı bitkilerde ise bitkinin üzerinde sadece dişi çiçek veya erkek çiçek bulunur. Böyle bitkilere ise dioik (iki evcikli) bitkiler denir. İncir, hurma gibi bitkiler dioik bitkilerdir.
Çiçekli Bitkilerde Üreme Hücrelerinin Oluşumu
Dişi üreme hücresi yumurta, yumurtalıkta üretilir. Yumurtalıkta bulunan tohum taslağı içinde diploit kromozomlu megaspor ana hücresi vardır. Bu hücre, mayoz bölünme geçirerek dört tane haploit kromozomlu megaspor oluşturur. Oluşan hücrelerden üç tanesi ölür.
Canlı kalan megaspor, art arda üç kez mitoz bölünme geçirerek sekiz tane haploit çekirdek oluşturur. Sekiz çekirdekten üçü bir kutba hareket eder, bunlara antipot çekirdekler denir. Diğer üçü ise zıt kutba hareket eder. Bu çekirdeklerden bir tanesi yumurta hücresini, iki tanesi ise sinerjit çekirdekleri oluşturur. Diğer iki çekirdek ise ortada polar çekirdeği (n+n kromozomlu) meydana getirir. Tohum taslağında oluşan bu yapıya embriyo kesesi adı verilir.
Erkek üreme hücrelerinin üretimi ve depolanması, başçıkta gerçekleşir. Başçıkta dört polen kesesi ve bu keselerde çok sayıda diploit kromozomlu mikrospor ana hücreleri bulunur. Bu hücrelerin her biri mayozla dört tane haploit mikrosporu oluşturur. Her mikrospor bir mitoz bölünme geçirerek poleni oluşturur.
Ancak bu mitoz bölünmede sitoplazma bölünmesi gerçekleşmediği için oluşan polen iki çekirdeklidir. Bu çekirdeklerden bir tanesi generatif çekirdek (üretken), diğeri vejetatif çekirdek (tüp hücresi) olarak isimlendirilir. Generatif çekirdek sperm çekirdeklerini oluşturur. Vejetatif çekirdek polen tüpünü oluşturur. Bitkilerde polen yapısı türe özgü bir özelliktir.
