Büyüme olayı, hayvanlarda belirli bir süre gerçekleşirken bitkilerde yaşamlarının sonuna kadar devam edebilir. Bitkilerde büyümeyi, büyüme bölgelerinde bulunan meristem denilen embriyonik dokular sağlar. Bitkilerde embriyodan itibaren bölünme özelliğini koruyan, büyüme bölgelerinde yer alan, belirli bir görevi yapmak üzere farklılaşmamış hücrelerden oluşan dokulara meristem doku denir.
Meristem doku hücreleri bölünerek yeni hücreler üretir. Meydana gelen yeni hücrelerden bazıları, meristem doku özelliğini devam ettirip aynı yerde kalırken bazıları da bitkinin diğer doku hücrelerine dönüşür. Bu nedenle bitkide bulunan tüm dokuların meristem dokudan köken alıp meydana geldiği söylenebilir.
Bitkiler, ihtiyaç duydukları kaynaklara büyüyerek ulaşmaya çalışır. Köklerinin büyümesini sağlayarak topraktan su ve mineral almaya, gövdelerinin büyümesini sağlayarak da daha fazla güneş ışığı almaya çalışır.
Meristem doku hücreleri; büyük çekirdekli, küçük, ince çeperli, az sayıda ve küçük koful bulunduran, bol sitoplazmalı hücrelerdir. Hücrelerinin arasında boşluk bulunmaz. Bitkinin büyüme ve gelişmesinde uç meristem ve yanal meristem görev yapar.
Uç Meristem: Bitkinin kök, gövde, dal ucu gibi kısımlarında uç meristem bulunur. Gövdede ve kökte, primer (birincil) büyüme olarak adlandırılan boyca uzamanın meydana gelmesini sağlar. Bu yüzden uç meristemler, primer meristemlerden üretilir. Otsu bitkilerde sadece primer büyüme görülür. Odunsu bitkilerde ise primer büyüme ve sekonder (ikincil) büyüme aynı anda gerçekleşir.
Bitkinin kök ucunda bulunan meristem doku hücreleri, kökün uzayarak toprak içinde derinliklere inmesini sağlar. Böylece bitki, kökleriyle daha çok su ve mineral alır. Gövde ucunda yer alan meristem doku hücreleri ise bitkinin gövdesinin uç kısımdan uzamasını sağlar. Böylece yaprak, çiçek gibi organlar oluşur.
Kök ucu, kaliptra (kök şapkası) denilen yapı ile örtülmüştür. Kaliptra, kökün toprak içinde büyümesi sırasında kök ucunu korur. Ayrıca büyümekte olan kök ucu çevresinde toprağı gevşeten kaygan bir madde salgılayarak kökün toprak içinde rahat uzamasını sağlar.
Kökün boyuna kesitinde primer büyüme bölgeleri vardır. Bunlar uçtan yukarı doğru bölünür hücreler bölgesi, uzama bölgesi ve olgunlaşma bölgesidir. Bölünür hücreler bölgesinde kök uç meristemi ve meristemden oluşan hücreler bulunur. Yeni kök hücreleri ve kaliptra hücreleri bu kısımda üretilir.
Uzama bölgesi, kök hücreleri uzadıkça büyümenin en fazla görüldüğü bölgedir. Bu bölgedeki hücrelerin uzaması, kökün toprak içinde ilerleyerek derinlere ulaşmasını sağlar. Bu sırada kök uç meristemi, uzama bölgesinin genç ucuna yeni hücreler oluşturmaya devam eder. Olgunlaşma bölgesindeki hücreler, farklılaşmalarını tamamlayarak değişik hücre tiplerine dönüşür. Böylece kökte örtü doku, temel doku ve iletim doku yapılarının oluşmasını sağlar.
Gövde ucu meristemi ise bitkide gövde ve dal uçlarında bulunur. Tümsek şeklinde bir yapıdır. Bitkinin boyca uzamasını sağlayan gövde ucu meristemi, koruyucu embriyonik yapraklar ile sarılmıştır. Uç meristem, bu yapraklar sayesinde korunur.
Yanal Meristem: Odunsu bitkilerin gövde ve köklerinde boyca uzamanın durduğu kısımlarda enine büyüme görülür. Sekonder büyüme olarak bilinen ve bitkinin kalınlaşmasını sağlayan bu büyümeyi, yanal meristemler sağlar. Yapraklarda sekonder büyüme nadiren görülür.
Yanal meristemler; demet (damar = vasküler) kambiyumu ve mantar kambiyumu şeklinde bulunur. Demet kambiyumu bitkinin enine büyümesini sağlar. Mantar kambiyumu ise gövdeyi dıştan örterek koruyuculuk yapar. Demet kambiyumu, enine kalınlaşmayı sağlar ve demet sayısını artırır. Sürgüne destek verir. İletim doku elemanlarının (ksilem ve floem) oluşmasını sağlar.
Bitkinin embriyonik gelişimi sırasında demet kambiyumu, iletim demetlerinin içinde yer alır. Birincil floem ile birincil ksilem arasında uzanan tek bir hücre tabakası şeklinde bulunur. Demet kambiyum hücreleri bölündüğünde kök ve gövdenin kalınlığı artar.
Bölünmeler gerçekleşirken içeriye doğru olan kısımda ikincil ksilem, dışarıya doğru olan kısımda da ikincil floem meydana gelir. Böylece enine kalınlaşma oluşur. Yıllar süren bu olay sonucunda ikincil ksilemin tabakaları, üst üste birikerek odun denilen dokuyu meydana getirir.
Ilıman bölgelerde yaşayan ağaçlarda büyüme, genelde ilkbaharda başlar ve sonbaharda durur. Bu döneme büyüme mevsimi denir. İlkbahar ve sonbahar odunları büyüme mevsiminde oluşur ve bitkinin enine kalınlaşmasını sağlar. Ağaçlarda enine kalınlaşma ile birlikte yaş halkaları meydana gelir.
İlkbahar mevsiminde oluşan odun hücreleri büyük, çeperleri incedir. Oluşan yaş halkaları ise açık renkli ve geniştir. Bu oluşum ilkbahar odununu (erken odun) meydana getirir. Yaz aylarının sonlarına doğru su azaldığı için bitkinin gelişmesi yavaşlar. Küçük, kalın çeperli, ince hücreli ve koyu renkli sonbahar odunu (geç odun) denilen halka meydana gelir.
Sonuçta her yıl, bir kısmı açık, diğer kısmı koyu renk olan yaş halkası oluşur. Böylece bitkinin enine kalınlaşması da gerçekleşmiş olur. Bir ağacın yaşı, halkaların sayılmasıyla bulunur.
Mantar kambiyumu, sert ve kalın bir örtü oluşturur. Sekonder floemin dış kısmında yer alarak mantar hücrelerini üretir. Mumsu madde içeren hücrelerden oluşan bu yapı sertleşerek ölür. Bu ölü hücreler, sekonder büyüme sırasında koruyucu olan mantar dokunun oluşmasını sağlar. Mantar doku; ağaçların dış kısmında yer alır ve gövdeyi su kaybına, böcek, bakteri ve mantar saldırılarına karşı korur
