Bitkisel Organlar – Yaprak Görevleri Nelerdir? Örtü, Temel, İletişim

Bitkinin sürgün sistemi içinde yer alan yaprak; fotosentez , gaz alış­verişi ve terlemeyi sağlayan bitki organıdır. Bazı türlerde yapraklar; bitkinin destek, koruma, depolama gibi işlevler görmesini de sağlar. Bitkilerde yaprağın şekli ve büyüklüğü farklılık gösterir. Yapraklardaki bu farklılık bitkinin kalıtsal yapısı ve yaşadığı yere uyumu sonucunda oluşmuştur. Bazı çok yıllık bitkilerde yapraklar sonbaharda dökülür.

Sararmış yaprağın dökülmesi ile bitkide boşaltım olayı da gerçekleş­miş olur. Yaprak, bitkide uç meristemin yanındaki çıkıntının gelişmesiy­le oluşan organdır. Yaprak, yaprak sapı ve yaprak ayası olmak üzere iki kısımdan oluşur.

Yaprak kısımları
Yaprak kısımları

Yaprak sapı, yaprağı gövdedeki nodyuma bağlar. Gövdeden gelen iletim demetlerinin yaprağa geçişini ve yaprakların ışıktan en iyi şekil­de faydalanmasını sağlar. Çift çenekli bitkilerde yaprak sapı bulunur. Arpa, buğday vb. tek çenekli bitki türlerinde yaprak sapı bulunmaz ve bu bitkilerde yaprak ayası doğrudan gövdeye bağlıdır.

Yaprak ayası, yaprağın yassılaşmış ince ve yeşil kısmıdır. Foto­sentezin en çok meydana geldiği yerdir. Yaprak ayasının büyüklüğü arttıkça güneş ışığı daha fazla tutulur ve daha fazla terleme meydana gelir. Terlemenin çok olması, bitkide su kaybını arttırır. Bu nedenle bitkinin yaşadığı ortam kurak ise yaprak ayası küçük, nemli ise yaprak ayası büyüktür.

Farklı bitki türlerinde farklı yaprak şekilleri vardır. Yaprak, parça­lanmamış tek bir yaprak ayasından oluşursa basit yaprak, iki veya daha fazla sayıda küçük yaprakçıktan oluşursa bileşik yaprak adını alır.

Basit yaprak örnekleri
Basit yaprak örnekleri

İletim demetleri, yaprak ayası içinde çeşitli şekillerde dallanarak yaprak damarlarını oluşturur. Tek çenekli ve çift çenekli bitkilerin yap­raklarındaki damarlar farklılık gösterir. Tek çenekli bitkilerin yaprakla­rında paralel damarlanma görülür. Bu damarlanma yaprak ayası boyun­ca uzanan ve aynı kalınlıkta olan paralel damarlar şeklindedir.

Bileşik yaprak örnekleri
Bileşik yaprak örnekleri

Çift çenekli bitkilerde ise ağsı damarlanma görülür. Bu damarlanma, kalın ana damardan çıkıp çok fazla dallanarak ince kollara ayrılmış damarlar şeklindedir.

Yapraklarda damarlanma çeşitleri
Yapraklarda damarlanma çeşitleri

Yaprağın enine kesiti alındığında üç doku sistemi görülür. Bunlar örtü doku, temel doku ve iletim dokudur.

Yaprağın enine kesiti
Yaprağın enine kesiti

Örtü Doku: Yaprağın alt ve üst yüzeyini örten koruyucu dokudur. Örtü doku epidermis hücrelerinden oluşur. Tek sıralı hücrelerden oluşan bu hücrelerde klorofil bulunmaz. Bu nedenle fotosentez yapmaz. Epidermis üzerinde kütikula tabakası bulunur. Bitkinin su kaybını engelleyen kütikula tabakasının kalınlığı, yaşadığı yere göre değiş­mektedir.

Kurak bölgelerde yaşayan bitkilerde kütikula tabakası kalın, nemli bölgelerde yaşayan bitkilerde ise kütikula tabakası incedir. Kütikula şeffaf yapıda olduğu için güneş ışığının geçmesini engellemez. Epidermis hücreleri arasında gaz alışverişini ve terlemeyi sağlayan stoma hücreleri bulunur.

Temel Doku: Üst ve alt epidermis arasında kalan bölümdür. Bu bölüme mezofil tabakası adı verilir. Mezofil tabakasında kloroplast bulunduran parankima hücreleri yer alır. Fotosentez yapan parankima hücreleri, palizat parankiması ve sünger parankiması olarak iki çeşittir.

Üst epidermisin altında hücreleri uzun ve silindir şeklinde olan palizat parankiması yer alır. Hücreler arasında boşluk bulunmayan parankima hücrelerinde bol miktarda kloroplast bulunur. Fotosentezin en yoğun gerçekleştiği yerdir. Sünger parankiması ise palizat parankimasının alt bölümünde bulunur.

Hücreleri düzensiz şekillidir ve hücreler arasında geniş boşluklar vardır. Kloroplast miktarı, palizat paran­kimasından daha azdır. Mezofil tabakasında iletim demetlerinin devamı olan damar yapısı yer alır.

İletim Dokusu (Odun ve Soymuk Boruları): Yaprakta mezofil tabakası içinde yer alır. Su ve besin taşınmasını sağlayan damar yapısıdır. Su taşıyan odun boruları üst epidermise, besin taşıyan soymuk boruları ise alt epidermise bakacak şekilde bulunur. Soymuk boruları fotosentez yapan hücrelere yakın yerde bulunur.

Yorum yapın