Bizans El Sanatları

Bizans uygarlığında görülen başlıca el sanatları tekstil, el yazmaları, maden, seramik, fil dişi ve cam alanlarında gelişmiştir.

Tekstil, Bizans’ın şehirde ve kırsal kesimde yaşayan halkın en önemli faaliyetlerinden biridir. Keten, pamuk ve yünlü kumaşlar, halılar ve yüksek statü sembolü olan ipek başlıca tekstil ürünlerindendir. Bu kumaşlar üzerinde av, aslan, boğa mücadelesi ve dört atlı yarış arabası sahneleri yer almaktadır.

Bizans ipeği, ticari değerinin yanında, yabancı hükümdarlara hediye edildiği ve yüksek dereceli memurlara maaşlarının bir parçası olarak verildiği için çok değerlidir. Bizans Devleti’nde imparatorluk ailesine ait olan erguvani renkli boya ile boyan­mış ve imparatorluk ailesinin fertlerine tahsis edilmiş her türlü ipeklinin imparatorluk dışına çıkarılması yasaklanmıştı. En önemli ipek üretim merkezleri İstanbul, Atina ve Selanik’tir.

Resimli el yazmaları genellikle manastır kitaplıklarında, saray ve kiliselerde korunduğu için günümüze ulaşabilmiştir. El yazmaları İstanbul’un yanı sıra Antakya, İskenderiye, Kayseri ve Kudüs gibi merkezlerde de üretil­miştir. Prenses Anicia Juliana tarafından yaptırılan, bugün Viyana’da bulunan Dioskorides’in Meteria Medica adlı eserin kopyası, saray atölyelerinde üretilmiş en eski örnektir.

Meteria Medica'dan örnek sayfa
Meteria Medica’dan örnek sayfa

Bizans sanatında gümüş, bakır, bronz, demir ve pirinç madenlerinden üretilmiş eserler mevcuttur. Altın ve gümüş eserler cam, fil dişi ve ipek imparatorluğun lüks objeleri arasında sayılmaktadır. Altın; taç, bilezik, yüzük, kemer, madalyon, kolye, küpe gibi süs eşyalarında tercih edilirken gümüş daha çok impara­torların hükümdarlık yıl dönümü kutlamalarında, hükümdara hediye edilmek üzere yapılan eşyalarda tercih edilmiştir.

Bronz ya da bakır malzemeden üretilen eserler ise ucuz ve kolay satın alınabilmeleri nedeniyle küçük eşya yapımında kullanılmıştır. Maden eserleri üzerinde Tevrat ve İncil konulu dinsel sahnelerin yanı sıra simgesel veya mitolojik konulu sahneler de yer almaktadır.

Bizans Dönemi gümüş işleme
Bizans Dönemi gümüş işleme

Bizans seramik sanatı halkın ekonomik beğenilerine göre şekillenmiş ve gelişmiştir. Sırlı seramikler daha çok ticari bir mal olarak görülmüş, sırsız seramikler ise tahıl, yağ ve şarap gibi ürünlerin depolanması ile nakliyesinde ve mutfak gereçlerinde kullanılmıştır. Seramikler üzerine baskı tekniği kullanılarak yapılan bezemelerde güvercin, tavus kuşu, yunus, haç motifleri, dinî temalı figürler ve kompozisyonlar yer almak­tadır. Orta Çağ boyunca İstanbul, seramik üretiminin en önemli merkezi olmuştur.

Erken Bizans Dönemi’nden itibaren Afrika ve Hindistan’dan getirilen fil dişleri ile fil dişi işçiliği gelişmiştir. Roma Dönemi’nde bazı mobilyalar, süs eşyaları ve kutularda fil dişi kullanılmıştır. Bu eşyaların üzerinde hayvanların mücadelelerini gösteren sahneler yer almaktadır.

Sonraki dönemde fil dişinden dinsel konuların ağırlıkta olduğu taşınabilir küçük ikonlar, heykelcikler ve kitap kapakları üretilmiştir. Ayrıca Bizans impara­torlarının Hz.İsa veya Hz. Meryem tarafından taçlandırılmalarını konu alan fil dişi levhalar da mevcuttur.

İmparatorluğun lüks objeleri arasında yer alan cam; aydınlatma araçları, pencere camı, boncuk, şişe, bilezik vb. objelerin üretiminde kullanılmıştır. Bu alanda Roma cam sanatı geleneği sürdürülmüş; Hristiyanlığa özgü konular, Antik Çağ mitolojisinin kompozisyonları ile birlikte tasvir edil­miştir. İstanbul dışında Anadolu’da Sardes ve Anamur gibi yerlerde cam üretimi gerçekleştirilmiştir.

Yorum yapın