Böbrek üstü bezleri her iki böbreğin üzerinde bulunur ve böbreklerden bağımsız çalışır. Bu bezler yapı ve görev bakımından farklı iki kısımdan oluşur. Bezin dıştaki açık renkli kısmı kabuk bölge (korteks), içteki koyu renkli kısmı öz bölge (medulla) adını alır. Kabuk bölgesinden steroit yapılı kortizol, aldosteron ve eşey hormonları salgılanır. Bu hormonlara genel olarak kortikosteroitler denir. Öz bölgesinden salgılanan hormonlar ise adrenalin ve noradrenalindir.
Kortizol, karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında etkilidir. Protein ve yağların parçalanarak glikoza dönüşmesine neden olur. Oluşan glikozu kana vererek kan glikoz seviyesini yükseltir.
Kortizolun bağışıklık sistemini baskılayıcı, alerji ve iltihap (yangı) önleyici etkileri vardır. Alerjik hastalıkların tedavisinde kortizol dışarıdan ilaç olarak verilebilmektedir. Fakat bu ilaç, metabolizma hızını etkilediğinden yan etkileri de görülmektedir.
Kortizol salınımı, negatif geri bildirim sistemiyle hipotalamus ve ön hipofiz tarafından kontrol edilir. Uzun süreli stres durumlarında kortizol salınımı artar. Stresle ilgili uyarılar hipotalamusun salgılatıcı hormon (RF) salgılamasına neden olur. Bu sayede hipofizin ön lobu ACTH salgılar. ACTH, böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinden kortizol salgılanmasına sebep olur. Kanda bulunan yüksek kortizol seviyesi hipotalamusu ve hipofizin ön lobunu negatif geri bildirim sistemiyle etkileyerek kortizol salınımını durdurur.
Aldosteron, böbreklerden sodyum (Na+) ve suyun geri emilmesini sağlayıp potasyum (K+) atılmasını uyarır. Böylece kanın hacmi ve basıncı arttırılmış olur. Aldosteron fazlalığı vücutta Na+ birikimine ve K+ atılımına sebep olur. Bu durumda kas ve sinir hücrelerinin zarlarında hiperpolarizasyon görülür. Sonucunda kaslarda uyarılma yetersizliğine bağlı olarak kas zayıflığı meydana gelir. Ayrıca kandaki Na+ iyonundan dolayı kan hacminin ve basıncının artması nedeniyle yüksek tansiyon gözlenir.
| Hiperpolarizasyon: Nöron zarının iç kısmının dış kısmına göre daha negatif olduğu hücre zarı potansiyelindeki değişikliktir. Bu durumda nöronun impuls iletme şansı azalır. |
Aldosteronun az salgılanması durumunda ise potasyum (K+) derişimi normalin üzerine çıkar. Kalp kasılması zayıflar ve kan basıncı düşer. Kas yorgunluğu ve deride pigmentasyon şeklinde görülen bu hastalık addison hastalığı (tunç hastalığı) olarak adlandırılır.
Böbrek üstü bezlerinin kabuk bölgesinde, az miktarda da olsa eşeysel hormonlar üretilmektedir. Bunlar; östrojen, progesteron ve androjenlerdir.
Böbrek üstü bezlerinin öz bölgesinden salınan hormonlar, genellikle “savaş-kaç” gibi acil durumlara kişiyi hazırlar. Bu bölgeden adrenalin (epinefrin) ve noradrenalin (norepinefrin) hormonları salgılanır.
Adrenalin ve noradrenalin hormonlarının heyecan, korku, tehlike gibi durumlarda salgılanması artar. Bu gibi durumlarda otonom sinirlerle birlikte çalışarak vücudun duruma uyumunu sağlar. Bu hormonların etkisiyle kandaki glikoz miktarı artar. Akciğerlerdeki bronşların genişlemesiyle vücuda daha çok oksijen (O2) girişi sağlanır. Bu nedenle, astım krizlerinde hava yollarını genişletmek veya kalbi güçlendirmek için adrenalin uygulanır.
Ayrıca adrenalin kalp atışını hızlandırır, kan basıncını arttırır. Kalp, beyin ve iskelet kaslarına giden damarları genişleterek buralara daha çok kan gitmesini sağlar. Adrenalin genelde kalp ve metabolik hızı artırmada etkili iken sindirim organlarının çalışmasını azaltır. Noradrenalinin ana görevi ise kan basıncını düzenlemektir.
Endokrin Bezler ve Hormonlar Nelerdir?
- Hipofiz Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Tiroit Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Paratiroit Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Böbrek Üstü Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Pankreas – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Eşeysel Bezler, Timüs Bezi ve Epifiz Bezi – Hangi Hormonları üretirler, Görevleri Nelerdir?