Tüm vücudu saran deri, beyne en çok bilgi veren duyu organıdır. Yeni doğan bebekler dış ortamı tüm duyu organlarıyla, özellikle de dokunarak algılar. Deri; vücut sıcaklığının düzenlenmesi, su kaybının önlenmesi, fiziksel ve kimyasal etkilerden vücudun korunması, solunuma ve boşaltıma yardımcı olma gibi pek çok fonksiyonda görev alır. Basınç, sıcaklık, şekil, nesnelerin sert veya yumuşak olup olmadığı derideki mekanoreseptörler, ısı ve soğuk gibi duyuların hissedilmesinde termoreseptörler görev alır.
| Termoreseptör: Meksika acı biberi gibi besinlerde “kapsaisin” molekülü vardır ve bu madde ağızda hissedildiğinde tadı “sıcak” olarak hissedilir. Aynı durum 42oC ve yüksek ısılarda da hissedilir. Yani ısıyı algılayan termoreseptörler “kapsaisin” maddesine karşı aynı duyarlılığı gösterir. 42oC ve altı sıcaklıklar için özgün olan reseptör ise “mentol” olarak adlandırılan “serin” denilen lezzettir. Termoresptörler “mentol”e karşı da aynı duyarlılığı gösterir. |
Derinin yapısı bağ doku ve çok katlı epitel dokudan oluşmuştur. Epitel dokunun yapısında, vücudun iç ve dış yüzeyini örten hücreler ile salgı yapabilen bez hücreleri vardır. Bazal lamina yoğun bir hücre dışı matriksidir. Bazal lamina üstündeki epitel dokunun beslenmesi bağ dokudan difüzyonla gerçekleşir. Çok katlı örtü epiteli, genellikle insan derisinin epidermis tabakasını oluşturur.
Üst derinin (epidermis), en üst kısmında korun tabakası yer alır. Bu tabaka protein yapılı keratin içeren cansız hücrelerden oluşur. Zaman zaman parçalar hâlinde dökülerek yeniden oluşturulur. Yeni hücreler epidermisin altında yer alan, sürekli mitozla bölünüp çoğalabilen hücrelerdir. Üst deride bulunan melonosit hücrelerinin sitoplazmasında melanin pigmenti bulunur ve deri rengini meydana getirir. Bu tabakaya malpighi tabakası denir. Malpighi tabakası, UV ışınları süzerek ışınların zararlı etkilerini azaltır. Albino bireylerde melanin oluşmaz.
Alt deri (dermis), kolajen ve elastik bağ dokusu liflerinden oluşmuştur. Kan damarları ve sinirlerce zengindir. Düz kas, ter bezi, yağ bezi, dokunma reseptörü ve lenf damarı içerir. Alt deride bulunan birçok duyu nöronu, doğrudan reseptör olarak veya uç kısmı reseptörlere bağlanmış olarak bulunur. Düz kaslar kıl köklerine yapışıktır ve kılın hareketini sağlar. Kan damarları, deriyi beslerken ısı ayarlaması (termoregülas- yon) görevini de gerçekleştirir.
Derinin içerdiği duyu reseptörlerinin derideki konumu, duyarlı olduğu uyarana göre değişir. Örneğin, kuvvetli basınca duyarlı reseptörler derinde, hafif dokunmaya duyarlı reseptörler dermisin yüzeyine yakın yerde bulunur. Deride bulunan duyu reseptörleri; meissner cisimciği, merkel cisimciği, pacini cisimciği, krause cisimciği, ruffini cisimciği ve serbest sinir uçlarıdır. Meissner cisimciği, kılsız derinin dokunma duyusunu alan reseptörlerdir. Avuç içi, ayak tabanı ve dudaklarda bulunur. Merkel cisimciği, kişinin derisi üzerinde sürekli temasta olan nesnelerin varlığını tespit eden, sabit durum sinyalleri vermekten sorumlu olan reseptörlerdir.
Derinin hemen alt kısmında kabartı şeklinde gruplar hâlinde bulunur. Derinin kıllı kısımlarında ve parmak uçlarında yoğun olarak bulunur. Pacini cisimciği, sinir akson uçlarının kendi etrafında kıvrılmasıyla meydana gelmiştir. Basınç ve gerilme duyusunu alan reseptördür. Ellerde ve ayak alt derisinde yoğun olarak bulunur. Krause cisimciği soğuğu, ruffini cisimciği sıcağı ve serbest sinir uçları ağrıyı algılar. Her bir kıl ve tabanındaki sinir lifi kıl kökü organı olarak adlandırılır. Kılın hafif hareketi, tabanındaki sinir lifini uyarır. Aynı zamanda dokunma reseptörüdür.
| Meissner ve pacini cisimcikleri mekanoreseptör, krause ve ruffini cisimcikleri termoreseptördür. Termoreseptörler derinin her bölgesinde aynı sıklıkta bulunmaz ve çabuk yorulur. |
Deride bulunan ve salgı yapan epitel hücreleri vücutta bulunduğu yere göre ter, tükürük, gözyaşı gibi maddeler salgılar. Alt ve üst deride çeşitli sağlık sorunları meydana gelebilir. Deri yüzeyinde meydana gelen hasarları yakından tespit edebilmek için dermatoskop cihazı kullanılır.
Vitiligo, deride görülen hastalıklardan biridir. Dünya nüfusunun %1’inde görülen vitiligo, deride pigment kaybından kaynaklanan, beyaz alanların görüldüğü bir deri hastalığıdır. Melanin, ultraviyole ışınlarını (UV) doğrudan absorbe ederek güneş ışığının zararlı etkilerinden korunmada önemli rol oynayan bir pigmenttir. Sağlıklı deride melanin sentezi, melanositler tarafından yapılmaktadır. Vitiligoda vücut, kendi melanositlerine karşı antikor üretir. Bu yüzden vitiligo otoimmün bir hastalıktır.
Öncelikle yüz olmak üzere, dudak, el, kol veya bacak gibi vücudun herhangi bir kısmını etkileyebilir. Bulaşıcı değildir ancak otoimmün bir hastalık olması sebebiyle başka hastalıklar da ortaya çıkabilir. Güneş yanığı bu hastalığı tetikleyebilir. Tedavisi bireye özgü uygulanır ve tedavi sonuçları da bireysel farklılık gösterir.