Hristiyanlık, Roma İmparatorluğu zamanında Filistin topraklarında doğmuştur. İlahi bir din olarak, çok tanrı inancını reddettiği için Hristiyanlık başlangıçta Roma İmparatorluğu’nca kabul edilmemiş ve Hristiyanlar uzun süre baskı altında tutulmuştur. Bu durum Hristiyanlığın Roma İmparatorluğu tarafından serbest bırakılması ve resmen tanınmasına kadar sürmüştür. Tarihte MS 1-4. yy. arasındaki bu döneme Erken Hristiyanlık Dönemi denir.
Erken Hristiyanlık Dönemi Mimarisi
Erken Hristiyanlık Dönemi’nden günümüze kalan mimarinin ilk örnekleri katakomplardır. Katakomplar, ilk Hristiyanların ölülerini gömmek amacıyla yer altına oydukları mezarlar olup, uzun galeriler, küçük odalar ve geçitler şeklindedir.
Roma imparatorları yeni dini yasaklayarak Hristiyanları cezalandırınca, Hristiyanlar, katakomplarda gizlice ibadet etmeye ve yaşamaya başlamıştır. Hristiyanlık yasallaşınca katakomplar hacıların ziyaret ettiği kutsal ibadet yerleri olarak kullanılmaya başlanmıştır. İmparatorluğun başkenti Roma başta olmak üzere Sicilya, Malta, Mısır, Anadolu, Lübnan ve Tunus’ta birçok katakomp vardır.
Anadolu’daki katakompların bulunduğu Kapadokya yöresi Erken Dönem Hristiyanlık sanatı açısından önemli bir yere sahiptir. Nevşehir, Aksaray, Kayseri çevresindeki volkanik arazide çok sayıda yer altı şehri vardır. Nevşehir’deki Derinkuyu ve Kaymaklı yer altı şehirleri katakomplara örnek olarak gösterilebilir . Bunun yanında Ihlara Vadisi, Zelve, Ürgüp, Göreme, Avanos, Uçhisar ve Ortahisar’da bu döneme ait çok sayıda ev, kilise ve mezar vardır.
Helenistik Dönem’de ve Roma Dönemi’nde toplantı mekânı olan bazilika, Erken Hristiyanlık Dönemi’nde kiliselerin temel planını oluşturmuştur. Bazilika, doğu-batı yönünde dikdörtgen planlı ve galerili yapıdır. Batıda giriş bölümü (narteks), onun önünde iç avlu (atrium) yer almaktadır.
Topluluğun bir araya geldiği ortadaki önemli salona orta nef, daha alçak olan yan bölmelere de yan nef veya kanat adı verilir. Ayrıca ayinin yöneticisinin durduğu apsis adı verilen yarım daireli boşluk vardır. Apsisin önünde ise koro alanı bulunmaktadır. Yarım daire biçimli apsis boşluğunun üzeri taştan yarım kubbe ile örtülürken, bazilikanın üstü kiremit kaplı ahşap bir çatı ile örtülmektedir.
Erken Hristiyanlık Dönemi Resim Sanatı
Erken Hristiyanlık Dönemine ait ilk örnekler ilk Hristiyanların içinde toplanıp tapındıkları yeraltı mezarları olan katakompların duvarlarındaki mozaik ve freskolardır. Buradaki resimlerde Tevrat ve İncil kaynaklı dinî konuların yanı sıra mezarları bulunan aziz ve azizelerin portreleri, bitkisel ve geometrik bezemeler ile haç gibi sembolik tasvirler yer almaktadır. Mozaiklerde Roma geleneği olarak kırmızı, mavi ve yeşil renkler ağırlıklı olmak üzere farklı renklerde cam ve taş parçacıkları kullanılmıştır.
Bunu biliyor musunuz ?11. yüzyılda yapıldığı tahmin edilen Bahattin Samanlığı Kilisesi tek nefli, beşik tonozlu ve uzunlamasına dikdörtgen planlıdır. İncil kaynaklı freskolarla süslüdür. Burayı samanlık olarak kullanan kişinin adı, yöre halkı tarafından kiliseye verilmiştir. |
Hristiyanlığın serbest olmasıyla bütün kiliseler mozaikler ve freskolarla süslenmiştir. Bu eserlerden biri olan Göreme’deki Karanlık Kilise’nin freskleri Kapadokya’daki en iyi freskler arasında yer almaktadır. Karanlık Kilise adını, tüm kiliseyi sadece küçük bir pencerenin aydınlatmasından almıştır. Bu pencere sayesinde kiliseye çok az ışık girebilmiş ve süslemelerin rengi korunmuştur.
Kubbelerde; Vaftiz, Kudüs’e Giriş, İsa Çarmıhta, Kadınlar Boş Mezar Başında, Havarilerin Takdisi ve Görevlendirilmesi, İsa’nın Göğe Çıkışı gibi sahneler yer almaktadır. Bölgenin diğer önemli eserlerinden olan Yeşilhisar’da (Kayseri) bulunan Tokalı Kilise ve Aksaray’daki Bahattin Samanlığı Kilisesi de freskleriyle ünlü diğer kiliseler arasında yer almaktadır. Fresklerde İsa Peygamber’in, On İki Havari ve Azizlerin hayatından sahneler yer almaktadır.