Hipotalamusun altında konumlanmıştır. Ön hipofiz ve arka hipofiz olmak üzere iki lobu bulunan endokrin bezdir. Ön hipofiz lobunun hormon salgılaması, hipotalamusun salgılatıcı ve engelleyici hormonları tarafından kontrol edilir.
Ön hipofiz hormonları şunlardır: büyüme hormonu [Somatotropin hormon (GH)], tiroit uyarıcı hormon (TSH), adrenokortikotropik hormon (ACTH), folikül uyarıcı hormon (FSH), lüteinleştirici hormon (LH), prolaktin (PRL) veya diğer adıyla lüteotropik hormon (LTH), melanosit uyarıcı hormon (MSH).
Büyüme hormonu (somatotropin hormon), genellikle gelişme dönemlerinde dokuların özellikle uzun kemiklerin uzamasını sağlayan bölgeyi (epifiz plağı) uyararak vücudun büyümesini ve hücrede protein miktarının artmasını sağlar. İnsanlarda görülen bazı büyüme bozuklukları, büyüme hormonunun normal olmayan miktarda üretimine bağlıdır. Gelişme sırasında aşırı büyüme hormonu üretimi devleşmeye (gigantizm) neden olur. Ergin bireylerde bu hormonun aşırı üretimi el, ayak ve baştaki kemiklerde anormal büyümeye (akromegali) sebep olur. Çocukluk döneminde büyüme hormonunun yetersiz salgılanması cüceliğe (dwarfizm) neden olur. Çocuklarda cücelik tedavisi, erken yaşlarda dışarıdan büyüme hormonu verilerek gerçekleştirilebilir.
| İnsanda görülen büyüme bozukluklarının tedavisinde, insan büyüme hormonu kullanılır. Eskiden büyüme hormonu sadece insan hipofiz bezinden elde edilebiliyordu. Bu yüzden hastaları tedavi edecek miktarda hormon elde etmek zordu. Ancak günümüzde biyoteknoloji alanındaki gelişmeler sayesinde, rekombinant DNA teknolojisiyle insan büyüme hormonu, Escherichia coli (Eşerişya koli) bakterisi tarafından üretilmektedir. Bu teknolojiyle tedavi amaçlı yeterli miktarda hormon elde edilmektedir. |
Tiroit uyarıcı hormon (TSH), tiroit bezinin tiroksin hormonunu üretmesi için uyararak bu bezin çalışmasını düzenler. TSH hormonunun fazla salgılanması tiroit bezinden fazla tiroksin salgılanmasına ve tiroit bezi hücrelerinin sayısının artmasına sebep olur. Böylece tiroit bezi büyür.
Adrenokortikotropik hormon (ACTH), böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinin (adrenal korteks) çalışmasını düzenler.
Folikül uyarıcı hormon (FSH), kadında yumurtalıkları (ovaryumu) etkileyerek yumurta üretimini (oogenez) sağlar. Erkekte testisleri (er bezlerini) etkileyerek sperm üretimini (spermatogenez) sağlar. Lüteinleş- tirici hormon (LH), yumurtalık (ovaryum) ve testisleri (er bezleri) uyarır. Yumurtalıkta ovulasyonu (yumurtlama) ve korpus luteum oluşumunu sağlar. Yumurtalıktan östrojen ve progesteron, testislerden ise testosteron hormonlarının üretimini başlatır. Prolaktin (LTH), meme bezlerinin gelişimini, süt yapımını ve salgılanmasını sağlar.
Melanosit uyarıcı hormon (MSH), deride bulunan melanin pigmentinin dağılımını kontrol eder. Memelilerde yağ metabolizmasını etkiler.
| Korpus luteum: Ovulasyonda (yumurta atımı) yumurtanın içinde bulunduğu folikül yırtılır ve folikülün ortası çöker. LH hormonunun etkisiyle hızla değişip sarı renkli bir yapıya dönüşür. Bu sarı cisme korpus luteum denir. Buradan östrojen ve progesteron hormanları salgılanır. |
| Emzirmenin ilk dönemlerinde, prolaktin salgısının artmasının yanı sıra hipotalamustan salgılatıcı hormon (gonadotropin salgılatıcı hormon) salgılanması baskılandığı için FSH ve LH salgısı azalır. |
Arka hipofiz lobu, hipotalamusla bağlantılıdır. Hipotalamusta üretilen antidiüretik hormon (ADH) ve oksitosin hormonu arka hipofiz lobundan depolanır ve gerektiğinde buradan salınır. ADH (Vazopressin), böbreklerden suyun geri emilimini sağlayarak kandaki su miktarını dengede tutar. Kanın madde yoğunluğu (ozmolarite) hipotalamus tarafından izlenir. Bu yoğunluk arttığında hipotalamus uyarılır ve arka hipofizden ADH salınır. ADH, böbreklerden suyun geri emilimini artırır ve su içme isteği oluşturur. Kanın ozmolaritesi düştüğünde hipotalamus, ADH salgısını ve su içme isteğini azaltır. Böbrekte su emilimi de azalır. Böylece kanın madde yoğunluğu istenilen düzeye iner. Bu negatif geri bildirim sayesinde homeostazi sağlanmış olur.
| Negatif geri bildirim sistemi (negatif feed back): Bir endokrin bezin uyarılması sonucu salgılanan hormonun kandaki miktarı artınca uyarı azalır ve hormon salgısı da durdurulur. Bu olaya negatif geri bildirim denir. |
ADH eksikliğinde böbreklerde suyun geri emilimi sağlanamadığı için çok miktarda su kaybedilir. Bunun sonucunda kandaki su miktarı azalır ve çok miktarda seyreltik idrar oluşur. Sık idrara çıkma, çok su içme şeklindeki bu hastalığa Diabetes insipidus (şekersiz şeker hastalığı) denir. ADH aynı zamanda damarları daraltarak kan basıncını artırır.
Oksitosin, sadece dişilerde salgılanan bir hormondur. Doğum sancısının oluşmasını ve devamında sütün süt kanallarına salınmasını uyarır. Bu nedenle bazen doğum sırasında doğum sancısı oluşturmak için enjekte edilir.
Endokrin Bezler ve Hormonlar Nelerdir?
- Hipofiz Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Tiroit Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Paratiroit Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Böbrek Üstü Bezi – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Pankreas – Nerede, Hangi Hormonları Üretir, Görevleri Nelerdir?
- Eşeysel Bezler, Timüs Bezi ve Epifiz Bezi – Hangi Hormonları üretirler, Görevleri Nelerdir?