İnsan Haklarının Etik Temeli

Kişinin etik davranabilmesi için bir evrensel ilkeye uygun davranması gerekir. Kişi, bir evrensel etik ilkeye uygun davranırken davranışının sonunda herhangi bir çıkar beklemez. Karşısındaki kişinin insan olması, kişiyi belli yönde davranmaya zorlar.

İnsan hakları ile etik arasındaki ilişki çift yönlüdür; 1. Evrensel insan haklarını birer etik ilke olarak kabul etmek, 2. İnsan haklarına saygı göstermeyi, bir ahlaki görev saymak.

İnsan Haklarının Etik Temeli

İnsan haklan devredilemez, reddedilemez, yok sayılamaz. İnsanlar bu temel haklara sahip olmak için, herhangi bir bedel ödemezler, hiç kimseye borçlanmazlar. Çünkü insan, haklarıyla birlikte doğar. Bu yüzden yaptığı hiçbir şey, bir insanın temel haklarını kalıcı olarak elinden almaya İzin vermez.

Diğer İnsanlara düşen görev, İnsanın temel haklarına koşulsuz saygı gös­termektir. Bu, insana duyulan evrensel saygıdır (Görsel: www.doktori.mk).

Etik olan, çıkarsız ve beklentisiz biçimde iyi ve doğru olanı yapmaktır. İyi olan, başkasına zarar vermeyen hatta kişinin kendisine veya başkasına olumlu katkı yapan bir tutum, davranış veya uygu­lamadır. İyi olanın aynı zamanda doğru olduğu düşünülür.

Doğru ise geçerli bir ilkeye, yasaya, geleneğe vb. uygun olan demektir. “Öldürmemelisin!” biçimindeki etik ilke (ahlak yasası), insanın en temel hakkı olan “yaşam”ı güvence altına alır. “Suçsuz yere ceza­landırmama! ısın!” ilkesi ise yine insanın temel haklarından “suçu ispat edilinceye kadar masum kabul edilme” ve “adil yargılanma” haklarını güvence altına alır. Yaşamak, adil yargılanmak, mal mülk edinmek, evlenmek, öğrenmek, sağlıklı yaşamak, dinlenmek ve tatil yapmak, yönetime katılmak, çalışmak… Bunlar İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde birer insan hakkı olarak tanımlanmaktadır.

Toplumdan topluma farklılık gösteren kültürel değerler insanı çepeçevre kuşatmakta, neredeyse bütün davranışlarını yönlendirmektedir. Dışlama, kınama, yadırgama, küçük görme gibi yaptı­rımlar nedeniyle insanlar, başkalarına hiçbir zararı olmayan şeyleri bile özgürce yapamaz hâle gelirler.

İnsan haklarına dayalı bir etik anlayışı, kişinin özgürlüğüne saygı duymayı önerir, kişisel tercihlere müdahale etmeyi yasaklar. Özgürlük, herkes tarafından korunma­sı gereken, insana onur ve değer katan bir durumdur. Etik bir ilke olarak benim özgür oluşum, diğerlerinin özgürlüğünün garantisidir.

İnsan Haklarının Etik Temeli
Ron Vadrams’ın “Her İnsan Onur ve Haklar Bakımından Özgür Doğar” adlı illüstrasyonu, 1988

MİNİ SÖZLÜK

Etik ilke (Ahlak yasası): Kişinin nasıl iyi eylemde bulunabileceğini bildiren evrensel yasa. Etik ilke, kişinin özgür bir karar verdiğini ve sorumluluğu üstlendiğini varsayar.

Temel haklar: İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nde yer alan 29 adet hakkı içerir. Bu haklar; sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik hakların, hatta çevre ve hayvan haklarının da çıkış noktasını oluşturur.

Yorum yapın