Solunum sistemi hastalıklarına yol açan faktörler arasında hava kirliliği, sigara kullanımı, sigara dumanına maruz kalma, mevsimsel ve coğrafik koşullar, bazı mesleki faktörler ve sağlıksız beslenme yer almaktadır. Uzun yıllar sigara kullanımı akciğerlerin elastik yapısının azalmasına, tahribatına ve enfeksiyonlara açık hâle gelmesine neden olmaktadır. Uzun vadede akciğer kanserine kadar gidebilen solunum sistemi hastalıklarının temel etkeni olarak sigara gösterilmektedir. Solunum sistemi rahatsızlıklarının bazıları KOAH, astım, amfizem, zatürre (pnömoni) ve veremdir (tüberküloz).
Astım, solunum yollarının daralmasıyla ortaya çıkan genetik ve çevresel etkenlerin birlikte neden olduğu bir hastalıktır. Belirtileri; hışıltılı solunum, nefes darlığı, göğüste sıkışma, gece ve sabaha kadar süren öksürük nöbetleri şeklinde görülür. Astım hastalığının, dünyada yaklaşık 300 milyon, ülkemizde ise yaklaşık 3,5 milyon kişiyi etkilediği düşünülmektedir.
KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı), hava iletim yollarında hava akımının kısıtlandığı akciğer hastalığıdır. En önemli ve sık görülen nedeni sigara içmek veya sigara dumanından pasif olarak etkilenmektir. Hastalığın gelişimine neden olan diğer faktörler; toz, duman ve zararlı gazlara maruz kalmak, hava kirliliği, uygun olmayan diyet, düşük sosyoekonomik durum ve genetik faktörler nedeniyle akciğer tahribatını önleyen faktör eksikliği sayılabilmektedir.
Hastalığın erken döneminde nefes darlığı, bacaklarda güçsüzlük, çabuk yorulma, uzun süren solunum yolu enfeksiyonları ve hışıltılı solunum hastalığın belirtileri olabilir. Hastalığın tespiti için “nefes ölçüm testi” yapılmaktadır.
Zatürre (Pnömoni), alveollerin sıvı ve kan hücreleriyle dolması sonucu oluşan akciğerin iltihaplanması hastalığıdır. En yaygın tipi pnömokok bakterilerinin neden olduğu bakteriyel pnömonidir ve alveolde enfeksiyonla başlar. Akciğer zarı iltihaplanır ve geçirgenliği artar. Lökosit ve eritrositler kandan alveole sızar. Alveol sıvı ve hücrelerle dolar. Enfeksiyon alveolden alveole bakteri ve virüslerin geçişi ile yayılır. Akciğerin geniş bir bölümü hücre artıklarıyla dolu hâle gelir. Yeterince havalana- mayan akciğerlerde oksijene doygunluk azalır.
Amfizem, bronşları tahriş eden duman ve partiküller nedeniyle gelişen kronik enfeksiyondur. Hastalıkta aşırı mukus salgılanması uyarılır ve makrofajların enfeksiyonla savaşında etkinlikleri azalır. Amfizem nedeniyle oluşan ödem ve aşırı mukus, akciğerdeki hava yollarının tıkanmasına sebep olur. Alveoller gerilir, buna bağlı olarak alveol duvarlarında hasar oluşur. Alveol duvarlarındaki kayıplar, akciğerlerin difüzyon kapasitesini azaltarak kanın oksijenlendirmesini ve CO2‘i uzaklaştırmasını zorlaştırır. Kronik amfizem, uzun yıllar içinde yavaş gelişir. Uzun süreli tahribat ve solunum yetmezliği kişiyi ölüme götürebilir.
Akciğer kanseri, sigara içme oranının yüksek olması nedeniyle, tüm dünyada en sık görülen organ kanserlerindendir. Kanserojen etkenlere maruz kalan solunum yolları epitel hücrelerinde değişiklikler oluşur. Bu hücreler ihtiyaç ve kontrol dışı çoğalarak akciğerde kitle (tümör) oluşturur. Oluşan kitle sadece epitel dokuyla sınırlı kalmayabilir. Gırtlak kanseri de sigara içimine bağlı olarak gelişen kanser türlerindendir. Kanserojen maddeler gırtlak hücrelerinin yapısının değişimine neden olur. Etkili bir tedavi için erken tanı önemlidir. Günümüzde bireye özgü gelişmiş tedavi yöntemleri uygulanmaktadır.
Verem (tüberküloz), Mycobacterium tuberculosis (Mikobakteriyum tü- berkülozis) bakterisi tarafından oluşturulan bulaşıcı bir hastalıktır. Verem; hastanın hapşırması, öksürmesi, konuşması ile havaya karışan bakterilerin solunum yolu ile sağlıklı bir insanın akciğerlerine ulaşması ile bulaşır. Aşı ile koruma sağlanmaktadır.
Solunum sistemini korumak ve solunum sistemi hastalıklarına yakalanmamak için aşağıdakilere dikkat edilmesi gerekir:
• Sigaradan ve sigara dumanından uzak durulmalıdır.
• Zehirli maddelerin ve partiküllerin bulunduğu ortamlarda havayı filtre eden koruyucu maskeler kullanılmalıdır.
• Hava kirliliğinden uzak kalarak temiz ve açık havada düzenli egzersiz yapılmalıdır.
• Sağlıklı ve düzenli beslenmeye önem verilmelidir.
• Polenler, toz böcekleri (ev akarları), küf mantarları ve bazı kimyasal maddeler gibi alerjenlerin yer aldığı ortamlardan kaçınılmalıdır.