XVII ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik – Osmanlı Denizciliğinde Kadırgadan Kalyona Geçiş

Osmanlı gemiciliğinin gelişimindeki birinci dönem, devletin ku­ruluşundan XVII. yüzyılın sonlarına kadar devam eden kürekli gemilerdir. İkinci dönem ise XIX. yüzyılın ortalarına kadar süren yelkenli gemiler dönemidir. Birinci dönemde kullanılan başlıca gemiler kadırgalar iken ikinci dönemde kalyonlar kullanılmıştır.

Kadırga ve Kalyon Osmanlı denizcilik tarihinde kadırgaların hâkim olduğu birinci döneme, özellikle Osmanlı gemi teknolojisine, kendi bilgi ve becerilerini ilave eden Barbaros Hayreddin Paşa damgasını vurdu. Barbaros, kadırgaların en etkili savaş gemileri olduğu kanaatindeydi. Çünkü yelkenli büyük gemiler rüzgârlı hava­larda daha hızlı yol alsalar bile Akdeniz’de yaz mevsiminin uzun sürmesi ve bu aylarda havanın durgun gitmesi sebebiyle uzun bir süre bu gemiler adeta hareketsiz kalıyordu. Yine bu gemiler, kürek ağırlıklı kadırgalar gibi koylarda ve küçük li­manlarda kullanılmaya elverişli değildi. Bu sebeple XVII. yüzyılın sonlarına ka­dar Osmanlı donanmasının bel kemiğini kadırga sınıfı gemiler oluşturdu. İkinci dönemin en önemli gemisi kal­yondu. Kadırgaya göre daha uzun bir gövdeye sahip olan kalyonlar, kadır­gadan farklı olarak büyük yelkenlere ve toplara sahipti. Büyük oldukları için daha fazla insan taşıyabilen kalyonların manevra kabiliyeti kısıtlıydı ve kadırga­lar gibi süratli hareket edemiyordu. Bu nedenle XVI. yüzyılın ortalarından itiba­ren gemi inşasında kalyonlara üstünlük sağlayan yeni özellikler kazandırıldı. Özellikle Girit Seferleri sırasında Osmanlılar, Venediklilerin karşısında hafif kalan ka­dırgaların yerine kalyon yapımına ağırlık verdi. (İdris Bostan, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, s.198’den düzenlenmiştir – MEB)

Avrupalı devletler, Atlas Okyanusu’ndaki güçlü gelgit akıntıları ve rüzgârlar nedeniyle kadırgalarla ne ticaret ne de savaş yapabili­yordu. XV. yüzyıl sonlarından itibaren okyanus gemiciliği gelişti ve XVI. yüzyıl sonundan itibaren Avrupalı devletler yelkenli gemilere geçerek kalyonları birer top bataryasına dönüştürdü. Böylece deniz savaşları yeni bir nitelik kazandı.

Akdeniz’in iklim şartlarına uygun olarak ve zaman içerisinde ge­liştirilen kadırgalar, bu coğrafyada uzun yıllar kullanılmıştı. An­cak XVI. yüzyıl sonlarından itibaren Akdeniz’e gelen İngiltere ve Hollanda’nın kalyonları, kadırgalara üstünlük sağlayarak Akdeniz’e hâkim olmaya başlamıştı. Bu devlet­lerin gemilerini kiralayan Venedik, Girit’i kuşatan Osmanlı donanmasını engelleyerek denizde Osmanlılara karşı üstünlük sağlamayı başardı.

Venedik kalyonları karşısında Os­manlı kadırgalarının âciz kalması sonucunda Osmanlı devlet adam­ları kalyon inşasına karar verdi ve böylece kadırgadan kalyona geçiş süreci Osmanlı donanması için de başladı. Dolayısıyla Gi­rit Seferi, Osmanlı gemi teknolojisindeki değişimde ve donanma stratejisinde önemli bir dönüm noktası oldu.

• XVII ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde ve Avrupa’da Denizcilik Faaliyetleri
  • Sömürgecilik Hızlanıyor
  • Osmanlı Denizciliğinde Kadırgadan Kalyona Geçiş
  • Osmanlı Devleti’nin Denizlerdeki Egemenliği Zayıflıyor