Bireylerin devletle ilişkileri, devletin baskın olduğu krallıklardan, bireylerin aktif olduğu demokrasilere kadar farklı evrelerden geçti. Yönetilenler, yöneticiye itaat eden tebaa seviyesinden, yöneticilere hesap soran vatandaş konumuna geçtiler.
Emredici (buyurgan) devlet, halkın işlerini düzenleyen bir organizatöre dönüştü. Vatandaş ise toplum ve devlet işleri konusunda daha aktif ve katılımcı, bireysel yaşantılarında daha özgür ve bağımsız karar alıcılar hâline geldiler. Yeni vatandaşlık anlayışı, bireyleri aktif ve katılımcı olmaya, sorumluluk üstlenmeye zorluyor. Bu demokratik vatandaşlık anlayışı, demokratik sürecin işleyişini hızlandırıyor.
Genel Ağ (İnternet), sosyoekonomik alanda gerçek bir devrim yaratmasının yanısıra, siyasette doğrudan görüş belirtme fırsatı sunmaktadır, özellikle gençler için vazgeçilmez bir bilgi deposu ve başkalarıyla iletişim kurmayı sağlayan pratik bir araçtır.
Genel Ağ sayesinde tartışma forumlarında interaktif görüş alışverişi yapılabiliyor, kampanyalar düzenlenebiliyor. Politikacılar için de yepyeni bir mecra Genel Ağ. Siyasetçiler, kişisel bloglar ya da sosyal medya araçlarıyla vatandaşlarla doğrudan ve anlık iletişim kurabiliyor.
Artık siyasetçilerin vatandaşın ne düşündüğünü görmek, vatandaşların da tepki göstermek için bir sonraki seçimi beklemeleri gerekmiyor. Vatandaşlar artık daha kolay ve daha hızlı biçimde görüş belirtiyorlar. Ancak bu hızlı süreç, hem siyasetçilerin hem de vatandaşların daha dikkatli olmalarını da gerektiriyor (Görsel: www.thinglink.com, düzenlenmiştir.).
Katılım ve Dijital Vatandaşlık:
Sandık başına gidilerek gerçekleştirilen seçimler demokratik sistemin işleyişi için yeterince önemlidir. Fakat halkın onayını almanın veya bir görüşü desteklemenin tek yolu, sandığa gitmek değildir. Kitle iletişim araçları, vatandaşların bireysel görüşlerini herkesin erişebildiği bir sanal ortamda ifade etmelerinin yolunu açmaktadır.
Yöneticilerin hesap vermesini sağlamak ve ülkenin geleceğine birlikte karar verebilmek bilinçli vatandaşlıkla ilgili bir durumdur. Vatandaşların bilinçli olması, çoğu zaman ihlâl edilen hakların farkına varmalarını ve onları geri kazanmak için harekete geçmelerini sağlar.
Kullandıkları özgürlük, onlara aynı oranda sorumluluk da yükler. Karşılaştıkları sorunlar için çözüm yolları aramak, öneriler geliştirme konusunda ilk adımı atmak her zaman özgür bireye düşer.
Aktif vatandaşlık çift yönlü ilerleyen bir süreçtir. Bir yandan devlet şeffaflaşır, öte yandan bireylerin sanal kontrolü gittikçe artar. Örneğin siyasetçiler, artık seçmenleriyle ve kamuoyuyla yalnızca seçim zamanlarında karşılaşmıyorlar.
Vatandaşlar; televizyon, gazete ve Genel Ağ yoluyla yönetimin her adımını takip ettiklerini gösteriyorlar. Her yanlış adımda yönetimi aynı yolla ikaz ediyorlar. Birçok işlemin Genel Ağ yoluyla, örneğin e-devlet arayüzünde halledilmesi, devletin daha şeffaf, halkın ise daha aktif olmasını sağlıyor (Görsel: wikiwe- rock.pbworks.com, düzenlenmiştir.).
Vatandaşlıktan Aktif Vatandaşlığa Geçiş:
Vatandaşlık, demokratik yönetimlerde bireyin devlet karşısındaki resmî konumunu ifade eder. Bu konum, krallıklarda bireyin tebaa olmasına benzer. Fakat demokratik vatandaş, devletin tüm imkânlarından diğer vatandaşlarla eşit yararlanma hakkına sahip özgür bireydir.
Vatandaşlar; karar alma süreçlerine katılmak, seçme hakkını kullanmak, meclisin kararlarını veya hükümetin uygulamalarını beğendiğini veya beğenmediğini göstermek, hak ihlalleri ve özgürlük kısıtlamalarıyla mücadele etmek için bir sonraki seçim dönemini beklemek zorunda değiller. Bir sonraki seçim dönemini bekleyen vatandaşlık anlayışı ile her şeyi devletten bekleyen pasif vatandaşlık anlayışı, toplumsal sorunların çözümünde yetersiz kalmaktadır.
Aktif vatandaşlık ise bireylerin etkin biçimde devlet vetoplum işlerine katılımıyla ilgilidir. Aktif vatandaş; seçimler, mahkeme, şikâyet, kamuoyu oluşturma, karar alma süreçlerini etkileme gibi bir dizi siyasi ve toplumsal sürecin işleyişi konusunda bilgi sahibidir.
Aktif vatandaş, hiçbir şeyi başkalarından veya devletten beklemez; yapılması gerekeni talep eder. “Ben ne yapabilirim ki!” diye düşünmez. O daha çok, “Bu konuda benim yapabileceğim şey nedir?” diyerek harekete geçer. Aktif vatandaş, özgür bir birey olarak tek başına girişimlerde bulunabileceği gibi başkalarıyla iş birliği yaparak da çözüm süreçlerine katılabilir.
Sorumluluklar ve Sosyal Değerler:
Yönetici ve memurların adil ve eşit olmayan ayrımcı tutumlarını, sokaklardaki görüntü ve ses kirliliğini, sokak hayvanları ya da nesli tükenen hayvan ve bitki türlerini hatta yoksulluğu fark eden bilinçli vatandaşlar, kendilerini kişisel sorumluluk üstlenmek zorunda hissederler.
Böyle sorunlar vatandaşları; etkin biçimde iş birliği yapmaya, yönetim süreçlerine katılmaya, farklılıkları ve kültürel çeşitliliği korumaya, eşitlik ve sosyal adaleti önemsemeye zorlar.
Gençler, aktif birer vatandaş olarak birçok toplumsal sorunla ilgilenebilirler: sokak çocuklarının eğitimi, yaşlılara sosyal hizmet sunumu, engellilerin topluma kazandırılması, çevre kirliliği vb. (Görsel: www.albertcollege.ca).