İlk Türk Devletlerinin Teşkilat Yapısı

İlk Türk devletlerinin teşkilat yapısı incelendiği zaman; kağan, hatun, yabgu, kurultay, ayukı, aygucı, buyruk, şad, tigin gibi devlet teşkilatında önemli rolleri olan güçlü kişiler ve bazı kurumlarla karşılaşılır.

Türklerde Güneş’in doğduğu yer kutsal olarak kabul edildiği için devletin doğu kısmını asıl hükümdar olan kağan, batı kısmını ise genelde yabgu unvanıyla kağanın kardeşi ya da hanedan üyelerinden biri yönetirdi.

İlk Türk devletlerinde teşkilat yapısı
İlk Türk devletlerinde teşkilat yapısı

HÜKÜMDAR
(Kağan)

Özellikleri

Bilge, alp (kahraman), erdemli ve adaletlidir.

Görevleri
  • Devleti, milleti ve töreyi düzene koyar.
  • Halkın ihtiyaçlarını karşılar.
  • Asayişi sağlar.
  • Halkın refah düzeyini arttırır.
  • Halkın sevgisini kazanır.
Kullandığı Unvanlar

Kağan, hakan, tanhu, şanyü, han, yabgu, idikut, ilteber, erkin, ilteriş

Hâkimiyet Sembolleri

Otağ (hakan çadırı), örgin (taht), kılıç, nevbet (davul), kur (kemer), berge (kamçı), kama (bıçak), kotuz (sorguç), tuğ (sancak), ordu, yay, toy (ziyafet)

Yabgu
Ülkenin batı kısmını yöneten hanedan üyesidir.
Hatun
Hatun, kağanın eşidir ve devlet işlerinde söz sahibidir. Hatunlar gerektiği zamanlarda devlet reisliği ve naiplik (vekillik) de yaparlardı.
Kurultay (Kengeş, Toy)
İlk Türk devletlerinde ülke meselelerinin görüşülüp karara bağlandığı yerdir.
Ayukı (Hükûmet)
Devlet işlerinin yürütülmesini sağlardı. Hükûmetin başında aygucı veya üge adı verilen bir görevli bulunurdu. Asya Hunlarından itibaren Türklerde hükûmet üyelerine buyruk (bakan) denilmiştir.
Şad
Hanedan üyesi komutanlara verilen isimdir.
Tigin
İlk Türk devletlerinde kağanın erkek çocuklarına tigin veya elig denilirdi. Tiginlere tecrübe kazansınlar diye bazı bölgelerin yönetimi verilirdi. Tiginleri; ataman, inal veya inanç gibi isimlerle anılan kişiler yetiştirirdi.

Yukarıdaki tabloda, ilk Türk devletlerinden olan Hunlar, Kök Türkler ve Uygurlar için geçerlidir. Hazarlarda ise durum biraz farklıdır. Hazarlarda yönetimin başında kağan olsa da devlet işlerini bek denilen görevli yürütürdü.

İlk Türk Devletlerinde Devlet Teşkilatı

  1. İlk Türk Devletlerinde Yönetim Anlayışı
    1. Kızıl Elma ve Türk Cihan Hâkimiyeti Anlayışı
  2. İlk Türk Devletlerinin Teşkilat Yapısı
    1. İlk Türk Devletlerinde Ordu
    2. İlk Türk Devletlerinde Renklerin Dili

Kaynak: MEB Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi ders kitabı

Yorum yapın