Boylar Birliği (Konfederasyonu)

Türklerde oguş (aile) devletin temel taşıydı. Aileler birleşerek urugu (sülale) oluşturur, urugların birleşmesiyle de ilk siyasi yapı olan bod-ok (boy) meydana gelirdi. Boy’un başında; iç daya­nışmayı muhafaza etmek ve adaleti sağlamak amacıyla bağ, beğ, bi adlarıyla da bilinen boy beyi bulunurdu. Boy beyi, boyun menfaatleri söz konusu olduğu zaman silah kullanma gücüne ve yetkisine de sahipti. Boyların; arazisi, silahlı gücü ve hayvan sürüleri vardı.

Boy beyleri cesaretleriyle nam salmış, ekonomik durumu iyi olan ve dürüstlüğüyle tanınmış kimseler arasından seçimle belirlenirdi. Boy beylerinin seçimine seçiçi kurul ile birlikte aileler ve soyların temsilcileri katılırdı. Boylarda devlet teşkilatındaki meclislerin küçük bir örneği vardı. Meclis üyelerinin aile ve soy reislerinden oluşması, halkın yönetimde etkili olduğunu gösterir.

Boy şuuru, şahısların millî kimliğinin oluşmasında önemli bir yere sahipti ve boyların ismi onların millî kimliklerini göstermekteydi.

Boyların sosyo-politik karakteri boduna (millet) ve ile (devlet) hayat verdiği için devletin hem kuruluşunda hem de çözülmesinde boylar önemli rol oynamışlardı.

Türk boylarının özellikleri birbirlerinden farklıydı ve her Türk boyunun birbirinden farklı tamgaları (sembolleri), meclisleri ve beyleri vardı.

Oğuz boylarının kullandıkları tamgalar
Oğuz boylarının kullandıkları tamgalar

İlk Türk devletlerinde boylar birliğine bodun deniliyordu. Bodunun başında yabgu, şad, ilteber vb. unvanlar taşıyan idareciler vardı. İlk Türk devletlerinde boylar konfederasyonu bodunu oluşturur, bodunların birleşmesiyle de devlet oluşurdu.

Bu dönemde boylar kendi içerisinde âdeta küçük birer devlet özelliği taşımış, boyların hepsi­nin bir araya gelmesiyle de boylar konfederasyonu oluşmuştur. İl dağıldığı zaman onu oluşturan alt birimler (boylar) özelliklerini korudukları için Türklerde yıkılan bir devletin yenisini kurmak zor olmamış, bu sosyal ve siyasi yapı, Türklerin tarih sahnesinde sürekli yer almalarını sağlamıştır.

Orun ve Ülüş

İlk Türk devletlerinde yapılan kurultayda boy beyleri belli bir protokole göre otu­rurlardı. Boy beylerinin oturacakları yere orun denilirdi. Bir boy beyinin oturacağı yer, onun elde ettiği başarılar ve gösterdiği kahramanlıklara göre belirlenirdi. Bunun yanı sıra boylardaki alp sayısı da beyin önem derecesini yükseltirdi. Boyların kurultayda yiyecek­ten alacağı paya veya hisseye ülüş denilirdi. Bir boyun ülüş hakkı, o boyun başarısıyla artar, başarısızlığıyla da azalabilirdi.

Abdülkadir İnan, Orun ve Ülüş Meselesi, C. 3, s. 38-43 (Düzenlenmiştir.)

İlk Türk Devletlerinde Devlet Teşkilatı

  1. İlk Türk Devletlerinde Yönetim Anlayışı
    1. Kızıl Elma ve Türk Cihan Hâkimiyeti Anlayışı
  2. İlk Türk Devletlerinin Teşkilat Yapısı
    1. İlk Türk Devletlerinde Ordu
    2. İlk Türk Devletlerinde Renklerin Dili

Kaynak: MEB Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi ders kitabı

Yorum yapın