Tozlaşma, döllenme, tohum ve meyve oluşumu konularını başlıkları altında inceleyelim.
Tozlaşma
Erkek organda oluşan polenlerin; böcekler, kuşlar, rüzgâr, su vb. etkenlerle dişi organın tepecik kısmına taşınmasına tozlaşma denir. Bir çiçeğin dişi organına, aynı çiçekten veya aynı bitkinin başka çiçeğinden polenlerin taşınmasına kendi kendine tozlaşma denir.
Bir bitkinin çiçeğindeki polenin, aynı türden başka bir bitkinin dişi organına taşınmasına ise çapraz tozlaşma denir. Çapraz tozlaşma ile kendi kendine tozlaşmaya göre daha fazla genetik çeşitlilik meydana gelir.
Döllenme
Polen, dişi organın tepeciğine konduğunda, polenin yapısındaki vejetatif çekirdek, polen tüpünü oluşturur. Polen tüpü dişi organın tepecik kısmından aşağıya doğru büyüyerek embriyo kesesine ulaşır. Oluşan polen tüpünde ilerleyen generatif çekirdek, bir mitoz bölünme geçirerek haploit kromozomlu iki sperm çekirdeği oluşturur.
Sperm çekirdekleri, polen tüpündeki tohum taslağının mikropil adı verilen açıklığa ulaştığında tüpün ucu erir ve çekirdekler ovaryuma (yumurtalık) girer. Sperm hücrelerinden biri, yumurta hücresini dölleyerek diploit kromozomlu zigotu oluşturur. Diğer sperm çekirdeği ise iki polar çekirdek ile birleşerek triploit (3n) kromozomlu çekirdeği oluşturur. Zigot, embriyoyu oluşturmak için mitoz bölünmeler geçirir.
Triploit çekirdek ise hızla mitoz bölünmeler geçirerek tohumun besinlerinin depolanacağı endosperm dokusunu (besi dokusu) oluşturur. Embriyo kesesinde iki sperm hücresinin farklı çekirdeklerle birleşmesi olayına çift döllenme denir.
Tohum ve meyve oluşumu
Tohumlu bitkilerin üreme ve yayılmasını sağlayan yapıya tohum denir. Olgunlaşmış bir tohum; dıştan içe doğru tohum kabuğu, endosperm (besi doku) ve embriyo kısımlarından oluşur. Döllenmenin ardından tohum taslağında bulunan bazı hücreler, değişerek tohum kabuğunu oluşturur.
Kabuk, tohumu uygun olmayan çevre şartlarına ve mekanik etkilere karşı korur. Endosperm, karbonhidrat, yağ veya protein gibi besin maddelerini depolar ve embriyoya besin sağlar. Bazı çift çenekli bitkide tohumlar, endosperm içermez ve gerekli besinler çeneklerden sağlanır.
Embriyo, zigotun çok sayıda mitoz geçirmesiyle oluşur. Embriyonun yapısında embriyonik kök, embriyonik gövde ve çenek adı verilen yapılar bulunur. Embriyonik kök, bitkinin kök sistemini; embriyonik gövde ise sürgün sistemini oluşturur.
Çenekler, tohum gelişirken endospermden besin emer ve çimlenme sırasında bunları embriyoya iletir.
Döllenmeden sonra tohum taslağı gelişerek tohumu, yumurtalık da gelişerek meyveyi oluşturur. Tek yumurtalıktan oluşan meyvelere basit meyve denir. Şeftali, kayısı, erik, kiraz vb. basit meyveye örnektir. Çilek, böğürtlen, ahududu, dut vb. ise çok sayıda yumurtalığın bir araya gelerek oluşturduğu bileşik meyveye örnektir.
Meyveler, uyku hâlindeki tohumları korur ve onların yayılmalarına yardım eder. Tohumların yayılması, bitkinin neslinin devamını sağlar. Meyvelerde görülen bazı farklılaşmalar, tohumların yayılmasında etkilidir. Bazı tohumlar, pervane görevi yapan meyvelerin içinde uçarak; bazı tohumlar ise meyve kabuğunun kuruyup dökülmesi ile çevreye yayılır. Meyvelerin yayılmasında hayvanlar, su, rüzgâr vb. faktörler de etkilidir.
Dikenli meyve kabukları; hayvanların kürklerine, kuşların tüylerine ve insan giysilerine tutunarak taşınır. Hayvanlar, bazı meyve çekirdeklerini sindirmeden başka alanlara bırakabilir. Bazı meyveler de suyla taşınarak başka alanlara yayılabilir.