Hücre Bölünmesinin Gerekliliği

Canlılar, hücre ya da hücrelerden oluşur. Canlılığın devamı için yeni hücrelerin oluşması gerekir. Yeni hücreler var olan hücrelerin bölünmesiyle meydana gelir. Canlılarda üremenin temelini hücre bölünmeleri oluşturur. Hücre bölünmeleri mitoz ve mayoz olmak üzere iki çeşittir.

Bir hücrenin bölünebilmesi için hücrede bazı şartların oluşması gerekir. Hormonların uyarıcı et­kisi, hacim-yüzey oranının bozulması ve sitoplazma-çekirdek oranının değişmesi bunlardan bazıları­dır. Büyüme sırasında meydana gelen sitoplazmadaki artış, hücre zarındaki artıştan fazla olduğundan hücrede hacmin (r3) yüzeye (r2) oranı bozulur (r=hücrenin yarıçapı).

Yüzey artışı yetersiz kaldığı için hücre zarından madde alışverişi yeterince gerçekleştirilemez. Ayrıca büyüyen hücrede etki ve kontrol gücü azalan çekirdek, hücreyi yönetmekte zorlanır. Çekirdek bölünme emri verir. Bu aşamadan sonra hücre bölünür. Sitoplazma ve çekirdeğin hücre bölünmesine etkisi, yapılan amip deneyi ile gösterilmiştir.

Amipte bölünme
Amipte bölünme

Deneyde 3 grup amip kullanılmıştır.

Kontrol grubu: Amibe hiçbir işlem uygulanmadan normal koşullarda büyümesi gözlenmiş ve deney süresince defalarca doğal olarak bölündüğü görülmüştür.

Birinci deney grubu: Amip bölünme büyüklüğüne gelmeden sitoplazması bir miktar kesilir, kesilen sitoplazma parçası ölür. Çekirdekli kısım, eksilen sitoplazma parçasını tamamlayarak büyümeye devam eder. Amip bölünme büyüklüğüne ulaşmadan tekrar kesilerek sitoplazması azaltılır. İşlem birkaç kez tekrarlanır. Amip bölünme büyüklüğüne ulaşmadan her defasında sitoplazması kesilerek hacmi azaltıldığı için hacim-yüzey oranı bozulmaz. Çekirdek bölünme emri vermez ve hücre bölünemez.

İkinci deney grubu: Amip bölünme büyüklüğüne ulaştıktan sonra sitoplazması bir miktar kesilir. Çekirdeksiz sitoplazma parçası ölür. Çekirdekli sitoplazma büyür ve bölünür. İki yavru amip oluşur. Sitoplazmanın kesilerek hücre hacminin azaltılması bölünmeyi durdurmaz. Çünkü hücre, bölünme büyüklüğüne ulaşmış ve çekirdek hücreye bölünme emrini vermiştir.

Hücre döngüsü ve bölünme evrelerinin anlaşılabilmesi için bazı kavramların bilinmesi gerekir. DNA (Deoksiribo Nükleik Asit), canlıların genetik bilgilerini içeren yapıdır. Her canlı türünün sahip olduğu DNA miktarı birbirinden farklıdır. Kalıtım maddesi olan DNA, interfazda eşlenerek bölünme sonucunda yavru hücrelere aktarılır.

Gen, DNA, kromozom
Gen, DNA, kromozom

DNA, nükleotit adı verilen birimlerden muştur. Nükleotitlerin dizilişleri şifreler oluşturur ve DNA’ya anlam kazandırır. DNA’da (ya da bazı virüslerde RNA’da) özgül bir nükleotit dizisinden oluşmuş kalıtsal bilgiyi taşıyan birime gen adı verilir. Bir organizmadaki genlerin tümüne de ge­nom denir. Çekirdekteki gen, DNA ve kromozom organizasyonu yukarıdaki görselde verilmiştir.

Ökaryot bir hücrenin kromozomunu oluşturan DNA ve protein kompleksine kromatin denir. İnce, uzun iplikler halinde olan kromotinler hücre bölünmeden önce eşlenir. Bölünme sırasında kromatin ip­likler kısalıp kalınlaşarak özel katlanmalar sonucu kromozom adını verdiğimiz yapıyı oluşturur. Kro­mozomların sayısı ve şekilleri her canlı türü için bellidir ve kural olarak sabittir. Örneğin insanda (Homo sapiens – Homo sapiyens) 46, buğdayda (Triticum aestivum – Tiritikum aestivum) 42 ve sirke sineğinde (Drosophila melanogaster – Drosofila melanogaster) 8 kromozom bulunur.

Aynı kromozom sayısına sahip farklı türler olabilir. Goril (Gorilla gorilla), patates (Solanum tuberosum – Solanum tuberozum) ve kırmızı karınca (Formica san- guinea – Formika sanguiniya) farklı türler olmasına rağ­men kromozom sayıları 48’dir.

Kromozom sayısı ile canlıların gelişmişlikleri ara­sında bir ilişki yoktur. Örneğin sazan balığı (Cyprinus carpio – Ciprinus karpiyo) 104, amip (Amoeba proteus) 250, güvercin (Columbia livia – Kolumbiya liviya) 80 kromozoma sahiptir. Gelişmişlik açısından önemli olan kromozomlar üzerindeki genlerin canlıya kattıkları ni­teliklerdir. Kromozomlar, uzun DNA zincirlerinin prote­inler üzerine sarılıp çok sayıda sarmal oluşturmasıyla meydana gelir. Prokaryot hücrelerin sahip olduğu hal- kasal DNA molekülüne de kromozom denir.

Kromozomda kardeş kromatitler
Kromozomda kardeş kromatitler

Eşlenen bir kromozomun iki parçasından her birine kromatit adı verilir. Bir kromozomun birbirinin kopyası olan iki kromatitine ise kardeş kromatitler denir. Kar­deş kromatitleri bir arada tutan bölgeye sentromer, sentromerde bulunan iğ ipliklerinin bağlandığı protein­lere ise kinetokor adı verilir.

“Hücre Bölünmesinin Gerekliliği” üzerine bir yorum

  1. gerçekten elinize sağlık, aradığım bilgileri özet şeklinde anlatmışsınız. Hepinize çok teşekkür ediyorum.

    Yanıtla

Yorum yapın