Kalkolitik (Bronz Bakır) Çağ’da Anadolu – Yumuktepe, Alişar Höyüğü, Değirmentepe Höyüğü, Canhasan ve Hacılar

Kalkolitik Devir’de Anadolu’daki yerleşmelerin daha yüksek yerlerde kurulduğu ve etrafının surlarla çevrili olduğu görülür. Orta ve Batı Anadolu evlerinde dikdörtgen planlar görülürken Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Mezopotamya kültürlerinin etkisiyle yuvarlak planlı evler yapılmıştır. Kalkolitik Devir mimarisinde kerpiç kullanımı devam etmekle beraber çevre koşullarına bağlı olarak ahşap malzemenin de kullanıldığı görülmektedir.

Anıtsal olarak inşa edilmiş idari ve dinî yapılar yanında mü­hürler, heykelcikler, zengin ve gelişmiş boya bezemeli kaplar bu dönemin önemli sanat eserlerindendir. Anadolu’da Kalkolitik Çağ’a ait buluntular, Yumuktepe, Alişar, Değirmentepe, Canhasan ve Hacılar’da yoğun­laşmıştır. Ayrıca Niğde’de bulunan Köşkhöyük’te Kalkolitik Çağ’a ait eserler bulunmuştur.

Yumuktepe

Mersin’de bulunan Yumuktepe Höyüğü MÖ 7500’den MS 1000 yılına kadar insanların kesintisiz yaşam alanı olmuştur. Höyükte hâlen devam eden kazılarda Kalkolitik Dönem’e ait çok sayıda taş ve seramikten kaplar, taştan yapılmış süs eşyaları ve kemik ev aletleri ile üretim amaçlı aletler ortaya çıkarılmıştır.

Ayrıca höyükte kil ve kum katkılı seramik kaplar ile Neolitik Dönem’e ait dünyada ilk defa kaleye benzer bir yapı tespit edilmiştir. Kalkolitik Dönem sonlarına doğru ise höyükte savunma duvarlarıyla çevrili köy tipi yerleşime geçilmiştir. Askerlerin oturduğu sura bitişik evlerde fırın, yerel kaplar, temellerin altında seramik ve özel eşyalı mezarlar bulunmuştur. Yumuktepe’de bulunan buğday, baklagil, incir, çitlembik, üzüm gibi bitkilere ait kalıntılar tarımın gelişmiş olduğunu göstermektedir. Ayrıca höyükte bulunan kalıntılardan koyun, keçi, domuz ve sığır beslendiği anlaşılmaktadır.

Alişar Höyüğü

Yozgat’ın Sorgun ilçesine bağlı Alişar köyünde MÖ 4000’li yıllarda kurulan Alişar Höyüğü, dörtgen planlı, kerpiç duvarlı, düz damlı evleriyle basit bir köy görünümün- deyken, Asurlu tüccarlar tarafından bir ticaret merkezi hâline getirilmiştir. Yapılan kazılarda Kalkolitik Çağ’dan Hititlere kadar kültür katmanları bulunan höyük Anadolu kültürü için kesintisiz bir kronoloji sunmaktadır.

Değirmentepe Höyüğü

Malatya’nın 24 km kuzeydoğusunda Karakaya Baraj Gölü suları altında kalmış olan Değirmentepe Höyüğü’nün Kalkolitik Çağ katmanında evlerin taş temel olmadan kalın kerpiç duvarlarla dörtgen planlı (megaron) yapıldığı görülmektedir. Kalkolitik Çağ’da Değirmentepe’de yoğun olarak bakır kullanılmıştır.

Buluntulardan höyükte arpa ve buğday tarımı yapıl­dığı, sığır, koyun, keçi, domuz, at ve eşek beslendiği anlaşılmıştır. Çok sayıda değişik süsleme özelliklerine sahip çanak çömlek höyükte bulunan diğer kalıntılardır. Ayrıca kazılarda çok sayıda mühür bulunması höyüğün önemli bir ticaret merkezi olduğunu göstermektedir.

Höyüğün Kalkolitik Çağ katmanındaki büyük fırınların ağız ve yakın çevrelerinde bakır cürufu bulunması, bu fırınların maden eritmede de kullanıldığını göstermektedir. Bütün bu özellikleriyle Değirmentepe, geçimini tarım ve hayvancılığın yanında maden işleyecek derecede tekniği gelişmiş, ticaretle uğraşan, mimarlık, çanak çömlek ve mühür sanatı alanlarında ileri düzeyde olan toplulukların yaşadığı bir merkezdir.

Canhasan Höyüğü

Karaman’da bulunan Canhasan Höyüğü, Neolitik Çağ’a kadar inen kültür katmanlarına sahip olması nedeniyle önemlidir. Yapılan kazılarda etrafı surlarla çevrili kent yapısı ortaya çıkarılmıştır. Evler alt katı depo, üst katı yaşam alanı olmak üzere iki katlıdır. Kapı olmadığı için evlere dışarıdan basamaklarla çıkılan damlardan girilmektedir.

Höyükte yapılan kazılarda bulunan bilezik ve topuz başı gibi eşyalar bakır işçiliğinin gelişmiş olduğunu göstermektedir. Höyükte ayrıca, geometrik motiflerle süslü, sarı astarlı, kırmızı boyalı kaplar, kilden stilize edilmiş insan ve hayvan heykelcikleri bulunmuştur.

Hacılar

Anadolu’da Kalkolitik Çağ’ın en parlak kültürü, Hacılar’da gelişmiştir. Hacılar halkı; mutfak, kuyu, işlik, atölye, tapınak gibi farklı işlevleri olan yapılar inşa etmiş, tüm bu bölgeleri dış etkilerden korumak için kalınlığı zaman zaman üç metreyi bulan surlar yapmıştır.

Hacılar sakinleri, gerek çanak çömlek yapımında gerekse onları renkli bir biçimde süslemede üstün bir seviyeye ulaşmışlardır. Hacılar’da Neolitik Çağ’ın son dönemlerinden beri yapılan pişmiş topraktan tanrıça heykelleri, Kalkolitik Çağ’da daha stilize bir üslup kazanarak Tunç Çağı’nda görülecek olan ana tanrıça idollerine öncülük etmiştir.

• Tarih Öncesi Çağlar ve Yerleşim Yerleri
  1. Paleolitik Çağ’da Anadolu – Karain, Beldibi, Yarımburgaz ve Şarklı Keper Mağaraları
  2. Mezolitik Çağ’da Anadolu – Öküzini, Belbaşı, Tekkeköy, Söğüt Tarlası ve Baradiz Mağaraları
  3. Neolitik Çağ’da Anadolu – Hallan Çemi Höyüğü, Caferhöyük, Çatalhöyük, Göbeklitepe, Çayönü, Aşıklıhöyük ve Hacılar Mağaraları
  4. Kalkolitik (Bronz Bakır) Çağ’da Anadolu – Yumuktepe, Alişar Höyüğü, Değirmentepe Höyüğü, Canhasan ve Hacılar
  5. Maden Çağında Anadolu – Truva (Troya), Alacahöyük, Kültepe ve İkiztepe