Erkek üreme sistemi; testisler,sperm taşıyan kanallar (epididimis, vas deferens, üretra), yardımcı bezler [prostat bezi, bir çift seminal kese ve bir çift bulboüretral bez (cowper bezi)] ve penis olmak üzere dört bölümden oluşmuştur.
Testisler (er bezleri), sperm üretme organıdır ve embriyonik dönemde karın boşluğunda gelişir. Testisler anne karnında bebeğin gelişmesi sırasında, sperm üretiminin daha düşük sıcaklıkta gerçekleşebilmesi için karın boşluğu dışında yer alan skrotuma (testis torbası) iner. Temel görevi, erkek üreme hücresi olan spermleri üretmek ve eşey hormonlarını salgılamaktır.
Testislerin büyük bölümü, kıvrımlı seminifer tüpçüklerden oluşmuştur. Seminifer tüpçüklerde, sperm ana hücrelerinden (2n) mayoz bölünme ile sperm (n) üretilir (spermatogenez). Seminifer tüpçükler içinde, farklılaşmanın çeşitli evrelerinde olan üreme hücreleri (sperm) ve sertoli hücresi bulunur. Sertoli hücresi, üreme hücrelerini korur ve besler. Seminifer tüpçükler dışında yer alan leydig hücreleri, androjenler adı verilen eşey hormonlarını salgılar. En önemli androjen testosterondur.
Yeni doğan erkek çocukların yaklaşık %10’unda tek testisin, daha az oranda her iki testisin skrotuma inmesi tamamlanamaz. Testisler karın boşluğunda kalır. Bir yaşına kadar, testislerin skrotuma kendiliğinden inmesi gerekir.
Sperm kanalları, epididimis ve vas deferens (boşalma kanalı) boşaltım sistemine üretra ile bağlanır.
Epididimis, spermlerin seminifer tüpçüklerden çıktıktan sonra ulaştığı ilk kanaldır. Epididimis, insanda yaklaşık 6 m uzunlukta ve kıvrımlı yapıdadır. Spermler burada olgunlaşmasını tamamlayarak hareket kazanır. Sperm, dölleme yeteneğini dişi üreme sisteminin kimyasal ortamında kazanır.
Vas deferens, spermlerin, epididimisten sonra geçtiği kanaldır. Vas deferens, düz kas yapısına sahiptir. Bu kanal, idrar kesesinin arkasına dolanarak seminal keseden gelen bir kanalla birleşip boşalma kanalını oluşturur. Vas deferens, boşaltım kanalına (üretra) bağlanır. Üretradan spermin dışarı atılmasını sağlar.
Üretra, penis içinde bulunan idrar ve spermin vücuttan atılmasını sağlayan kanaldır. Erkeklerde üreme ve boşaltım sisteminin ortak kanalıdır.
Bilgi NotuSeminal sıvı:
|
Yardımcı bezler; seminal kese, prostat bezi ve bulboüretral bezlerden (cowper bezi) oluşur. Bu bezlerin salgıladığı seminal sıvı ve bu sıvıda bulunan sperm karışımına, semen denir. Semen sıvısını oluşturan bezlerden seminal keselerinin sıvısı, koyu sarımsı renkte ve bazik özelliktedir. Mukus, fruktoz şekeri, enzim, askorbik asit (C vitamini) içerir.
Prostat bezi, salgısını ince kanallar aracılığıyla doğrudan üretraya iletir. Sulu süt görünümündeki sıvı pıhtılaşma önleyici enzimler içerir. Spermlerin dışarı atılması sırasında kasılarak idrar girişini engeller. 40 yaşını aşan erkeklerin birçoğunda prostat büyümesi görülür. 65 yaş ve üzeri erkeklerde prostat kanseri en sık rastlanan kanserlerdendir.
Bulboüretral bezler, prostat bezi altında bulunan ve üretra boyunca yer alan bir çift küçük bezdir. Üretrada kalmış asidik idrar kalıntısını nötralize eden saydam bir mukus salgılar.
Penis, üretrayı ve silindirik yapıda üç süngerimsi erektil (sertleşebilen) dokuyu içeren erkek dış üreme organıdır. Üretra aynı zamanda idrarın dışarı atıldığı kanaldır. Ancak spermin geçişi sırasında mesaneden üretraya idrar geçişi engellenir böylece idrar ve sperm içeren semen sıvısı hiçbir zaman karışmaz.
Sperm Hücresinin Oluşumu (Spermatogenez): Testislerde, sperm ana hücrelerinin mayoz bölünme ile sperm oluşturmasına spermatogenez denir.
- Seminifer tüpçüklerin içinde bulunan ve spermatogonium adı verilen sperm ana hücreleri (2n), mitoz bölünme ve farklılaşma ile birincil spermatosit (2n) hücrelerini oluşturur.
- Birincil spermatositler, ergenlik çağında mayoz bölünme geçirir. Birincil spermatositlerden, “mayoz I”in tamamlanmasıyla n kromozomlu iki adet ikincil spermatosit oluşur.
- İkincil spermatositlerden “mayoz II”nin tamamlanmasıylan kromozomlu, eşit büyüklükte dört adet spermatid meydana gelir.
- Spermatidler, epididimiste olgunlaşarak hareket yeteneği kazanırlar.
Testisi terk eden spermatidler tam hareketli değildir. Spermatidler, epididimis kanalında hareket yeteneği kazanıp olgunlaşarak sperme dönüşür. Spermler, epididimisten vas deferens kanalına geçer ve çoğu burada depolanır. Vas deferens kanalı, spermlerin üretraya taşınmasını sağlar. FSH ve androjenler ile testislerin gamet oluşturmasının sürekliliği sağlanır.
Sperm hareketli hücredir. Baş, orta kısım ve kuyruk olmak üzere üç bölümden oluşur. Baş kısmında n= 23 (22+X veya 22+Y) kromozomlu çekirdek bulunur. Akrozom, spermin yumurta zarını eriterek döllenmeyi gerçekleştirebilmesi için gerekli olan sindirim enzimlerini içeren lizozom benzeri bir organeldir. Spermin orta kısmı ATP üretimi için çok sayıda mitokondri içeren bir kılıf ile sarılıdır. Üretilen ATP’nin çoğu, kuyruk tarafından kullanılarak hareket sağlanır.
| ! Spermatogenez, vücut içindeki sıcaklıktan daha düşük sıcaklık gerektirir. Skrotumda testisler yaklaşık olarak 320C’de tutulur. |