Canlıların ortak özelliklerinden biri de üremedir. Çok hücreli canlılardan olan insan doğar, büyür ve ölür. Ölmeden önce neslini devam ettirebilmek için kendine benzer bireyler meydana getirir. Böylece canlının temel özellikleri kendinden sonraki nesillere aktarılmış olur. Bu olaya üreme denir.
Aynı türden olan ve cinsiyetleri farklı olan her bir bireye eşey denir. Cinsiyetleri farklı olan bireylerin üreme organlarının farklıdır. Bireyin vücudunda yumurtalık varsa dişi, testis varsa erkek olarak adlandırılır. Eşeyi farklı olan iki bireyin üreme hücrelerinin birleşmesiyle meydana gelen üreme çeşidine eşeyli üreme denir.
Üreme organlarına gonat, üreme hücrelerinden her birine gamet, gametlerin birleşmesi olayına döllenme, gametlerin birleşmesiyle oluşan hücreye ise zigot denir. Üreme sistemi, üreme organları ve bu organların çalışmasını düzenleyen eşeysel bezlerin (dişilerde yumurtalık, erkeklerde testis) birlikte oluşturduğu sistemdir.
| Bilgi Notu Gamet: Üreme hücrelerine gamet denir. Gametlerin oluşma olayına gametogenez denir. Gametogenez dişi bireyde gerçekleşirse olaya oogenez, erkek bireyde gerçekleşirse spermatogenez denir. Gametler, haploit (n) kromozomlu hücrelerdir. İnsan diploit (2n) kromozomlu canlıdır. Eşeyli üremede üreme ana hücrelerinin mayoz bölünme ile kromozom sayısı yarıya indirilir ve döllenme sonucu insan türünün kromozom sayısının sabit kalması sağlanmış olur. |
Üreme Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi
Üremeyi gerçekleştiren hücrelerin çekirdeği ve sahip olduğu kromozomlar üremenin temelidir. Cinsiyet kromozomları iki adettir ve bunlar X ve Y kromozomlarıdır. İnsanda 46 kromozom vardır ve bunların iki tanesi cinsiyet kromozomlarıdır. Bu kromozomların 44’ü vücut kromozomları (otozom), 2’si eşey kromozomlarıdır (gonozom).
Cinsiyet kromozomları dişilerde XX, erkeklerde ise XY’dir. Dişi ve erkek bireyler arasındaki farkların Y kromozomuna, testis ve ovaryuma bağlı olduğu, genetik bilimi ve deneysel embriyoloji ile ortaya çıkarılmıştır. Doğumdan sonra dünyaya gelen bireyin eşeysel bezleri, ergenlik çağına kadar faaliyet göstermez.
Ergenlik çağında hipofizin ön lobundan ve hipofizin kontrol ettiği eşeysel bezlerden salgılanan hormonlar, erişkin dişi ve erkeğe özgü özelliklerin belirlenmesini, üreme hücrelerinin (yumurta ve sperm) üretilmesini, gametlerin canlılığını korumasını, üreme için mevcut yapılarının hazır bulunmasını ve üreme organlarının sağlığının korunmasını sağlar. Bu özelliklerden dolayı eşeysel bezler karma bezlerdir.