Göz, ışığı algılayabilen reseptörlerle donatılmış organımızdır. Embriyonik gelişme evresinde ön beynin uç kısmının farklılaşması ile oluşur. İnsan gözü, belirli bir uzaklıktaki nesnelerin görüntülerini algılayabilme ve renklerini ayırt edebilme özelliğine sahiptir.
Işık, göz reseptörlerini uyarır ve impulslar oluşturur. İnsan gözü, yaklaşık olarak 380-760 nanometre arasındaki dalga boyuna sahip ışığı görebilir. Göz; kaş, kirpik ve göz kapağı tarafından korunur. Göz kapakları zararlı maddelerin göze girişini engeller. Gözyaşı bezleri, gözyaşı üreterek gözün kurumasını önler ve gözü temizler. Gözyaşında bulunan lizozim enzimleri, göze giren mikropları öldürür. Göz kasları, göz küresinin hareketini sağlar ve iki gözü aynı anda hareket ettirir.
Göz dıştan içe doğru üç tabakadan oluşur: Bu tabakalar sert tabaka (sklera), damar tabaka (koroid) ve ağ tabakadır (retina).
Sert tabaka (sklera), gözü sarar ve iç tabakaları korur. Göz kaslarına tutunma yeri oluşturur. Lifli bağ doku yapısında olan bu tabaka, gözün ön kısmında saydamlaşıp kubbeleşerek korneayı (saydam tabaka) oluşturur. Göze gelen ışığı kırarak ışığın göz merceğine ulaşmasını sağlar. Korneada kan damarı bulunmaz. Kornea hücreleri gözün içindeki sıvı ile beslenir.
Damar tabaka (koroid), gözü besleyen kan damarlarının bulunduğu tabakadır. Gözün yorulması bu damarların genişlemesine ve gözün kanlanmasına neden olur. Damar tabaka melanin pigmenti içerdiği için gözün içi karanlık bir oda hâline gelir ve ışık yansımalarını engelleyerek net görüntü oluşmasını sağlar.
Damar tabaka önde korneaya bakan kısmında kalınlaşarak irisi oluşturur ve merceği tutar. İris göze rengini veren kısımdır ve ortasında siyah bir nokta hâlinde olan, ışık miktarına göre çapı değişen göz bebeği bulunur. İris parlak ışıkta göze giren ışık miktarını azaltmak için küçülür, göz bebeğinin çapı azalır. Parlak ışığın göze zarar vermesi engellenir. Loş ışıkta genişler, göz bebeğinin çapı artar ve görme olayı için yeterli ışığın göze girmesi sağlanır. İriste düz kas yapısında asıcı bağlar bulunur ve bu asıcı bağlar merceği tutar.
Silli cisimciğin, ön tarafında iris, arka tarafında koroid tabaka bulunur. Mercek asıcı bağlarla silli cisimciğe bağlanır. Kornea ile mercek arasında sıvı dolu bir oda bulunur. Mercek ince kenarlıdır, kan damarı içermez. Mercek görüntüyü retinaya odaklayan saydam yapılı bir disktir. Merceğin şeklini silli cisimcik ile asıcı bağlar belirler. Merceğin arkasında göz küresinin merkezini dolduran jel kıvamında camsı cisim bulunur. Bu sıvı göz küresinin şeklinin korunmasını sağlar.
Ağ tabaka (retina), en içte yer alan tabakadır. Yapısında sinir hücreleri ve ışığı algılayan fotoreseptörler bulunur. Koni reseptörler renkli görmeyi sağlarken; çubuk reseptörleri ışığa duyarlılık eşiği düşük olduğu için az ışıkta bile görmeyi sağlar. Çubuk reseptörlerinde rodopsin adı verilen protein bulunur. Rodopsin proteini farklı ışık şiddetlerine karşı duyarlıdır ve düşük ışık şiddetinde bile görmenin sağlanabilmesi için impulsu başlatır. Rodopsin, A vitamini ile birlikte çalıştığından, A vitamini yetersizliğinde gece körlüğü sorunu ortaya çıkar.
Renkli görmeyi sağlayan koni reseptörleri mavi, yeşil, kırmızı renklere duyarlıdır. Bu üç çeşit koni reseptörü farklı renklerin görülmesini gerçekleştirebilmek için rengine göre birlikte çalışırlar. Bu sayede tüm renklerin görülmesi sağlanır. Koni reseptörlerinin herhangi birinin kalıtsal yapısının bozukluğu renk körlüğüne neden olur. Çünkü ara renklerin algısı için bu üç ana koni reseptörüne ihtiyaç duyulmaktadır.
Göz küresinin arka kısmında üzerinde ters görüntünün oluştuğu bölge sarı nokta adını alır. Siyah ve beyazı algılayan çubuk reseptörleri sarı noktanın dış kısmında, renkleri algılayan koni reseptörleri ise sarı noktanın merkezinde daha fazla sayıda yer alır. Görme sinirlerinin göz küresinden çıktığı bölgeye kör nokta adı verilir. Burada reseptör yoktur. Görmenin Mekanizması
Gözün yapısı ve görme olayını gerçekleştirme biçimi, fotoğraf makinesinin çalışma prensibine çok benzer. İnsan gözündeki retina tabakası fotoğraf makinesindeki filme, gözün merceği makinedeki objektife, iris ise diyaframa karşılık gelir. Fotoğraf makinesinde de gözdeki gibi ters görüntü elde edilir.
Görme olayında nesnelerden gelen ışığın izlediği yol aşağıdaki görseldeki gibidir.
| Optik kiyazma: Sağ ve sol gözden gelen sinirlerin buluştuğu ve görüş alanının farklı taraflarını temsil eden aksonların beyne ulaşmadan önce çarprazlanarak ayrıldığı yere optik kiyazma denir. |
Işık kırılması önce korneada sonra göz merceğinde gerçekleşir. Kırılmalar sarı nokta (benek) üzerinde ters bir görüntü oluşturur. Sarı noktadaki reseptörler görme sinirlerini uyararak, ters görüntünün beyinde ilgili merkeze iletilmesini sağlar. Görme sinirleri beynin optik kiyazma denilen bölgesinde çaprazlandığı için beyinde görüntü düz algılanır.
Uzaktaki bir cisme bakarken göze gelen ışınların daha az kırılması için göz merceğinin incelmesi ya da yakın bir cisme bakarken ışınların daha çok kırılması için göz merceğinin kalınlaşması durumuna göz uyumu denir. Aşağıdaki görselde bu uyumu sırası ile görebilirsiniz. Göz merceğinin incelip kalınlaşması, silli cisimcik ve asıcı lifler yardımıyla gerçekleşir.
| Yakındaki bir nesneye bakıldığında göz uyumu gereğince göz bebeği küçülür, silli cisimcik kasılır, asıcı bağlar gevşer, mercek bombelenir (kalınlaşır). Böylece göz, yakındaki nesneye odaklanır. Uzaktaki bir nesneye bakıldığında, göz uyumu gereğince, göz bebeği büyür, silli cisimcik gevşer, asıcı bağlar kasılır, mercek incelir. Böylece göz, uzaktaki nesneye odaklanır. |