Taşrada âyanların etkisini azaltan merkezde de Yeniçeri Ocağı’nı kaldıran II. Mahmud, otoritesini güçlendirmiş ve 1830’lardan itibaren Osmanlı merkez teşkilatında köklü değişiklikler yapmıştır. II. Mahmud Dönemi’nde yapılan bu değişiklikler, bir bakıma Tanzimat Dönemi’nin temelini oluşturmuştur.
II. Mahmud Dönemi’nin sonlarına doğru, Mısır Meselesi tekrar ortaya çıkmıştır. Kavalalı Mehmet Ali Paşa kuvvetlerinin, Osmanlı ordusunu yenilgiye uğratmasının ardından II. Mahmud 1839’da vefat etmiş ve yerine oğlu Abdülmecid, tahta geçmiştir. Osmanlı Devleti’nin iç ve dış sorunlarla karşı karşıya kaldığı bu dönemde, içerde bütünlüğü sağlamak, devletin zayıflamasını engellemek ve Avrupa kamuoyunun desteğini kazanmak için daha kapsamlı yenilik hareketlerine ihtiyaç duyulmuştur.
Bu amaçla Sultan Abdülmecid’in emriyle Sadrazam Koca Hüsrev Paşa’nın başkanlığında Bâbıâli’de bir Meşveret Meclisi toplanmıştır. İlmiye mensupları ve bürokratların katıldığı bu mecliste kabul edilen ilkeler, padişah tarafından da onaylanmıştır.
Bu ilkeler, Mustafa Reşid Paşa tarafından ilan edilecek olan Tanzimat Fermanı’nın da esasını oluşturmuştur. Bu süreçte Tanzimat Fermanı, tek başına Mustafa Reşid Paşa tarafından hazırlanmamıştır. Ferman dış etkilerden ziyade Osmanlı Devleti’nin iç etkenlerinin ürünü olarak ortaya çıkmıştır.
Ancak Tanzimat Fermanı’nda geçen “eski idare usulünü tamamen değiştiren bu iradenin dost devletlere duyurulması” ifadesi Osmanlı Devleti’nin, Mısır Meselesi’nin görüşüleceği Londra Konferansı’ndan önce Avrupalı devletlerin desteğini kazanma arzusunu da göstermiştir.
Hariciye Nazırı (Dışişleri Bakanı) Mustafa Reşid Paşa; Tanzimat Fermanı’nı 3 Kasım 1839’da Gülhane Meydanı’nda yüksek rütbeli devlet adamları, ulema, Rum ve Ermeni patrikleri, hahambaşı, esnaf temsilcileri ve sefirlerin de hazır bulunduğu bir törende okumuştur. Töreni Gülhane Kasrı’ndan izleyen Sultan Abdülmecid, ilan edilen hususlara uyacağına dair Hırka-i Şerif Dairesi’nde yemin etmiştir.
BİLİYOR MUSUNUZ?Tanzimat Fermanı’yla padişah, hukukun üstünlüğünü kabul etmiş ve bu olay anayasal rejim yolunda atılan ilk adım olmuştur. Ayrıca Tanzimat Fermanı, modernleşmeyi devlet siyaseti hâline getiren resmî bir belgedir. |
Tanzimat Fermanı’nda; eskiden devletin güçlü, ülkenin mamur ve halkın refah içinde olduğu ancak son 150 yıldan beri bu durumun zaaf ve fakirliğe dönüştüğü ifade edilmiştir. Ardından gerekli tedbirlerin alınması hâlinde, devletin kısa sürede eski durumuna kavuşacağı belirtilerek bunun için hazırlanması gereken yeni kanunların esasından bahsedilmiştir.
Tanzimat Fermanı’nın önemli maddeleri şunlardır:
- Müslüman ve Hristiyan bütün tebaanın can güvenliği, mal, ırz ve namusu korunacaktır.
- Vergi, herkesin gücü oranında tahsil edilecektir.
- Askerlik tüm Osmanlı tebaası için zorunlu olacak ve askerlik süresi dört veya beş yıl olarak belirlenecektir.
- Hiç kimseye yargılanmadan ölüm cezası verilmeyecek, herkes malını mülkünü istediği gibi tasarruf edebilecektir.
- Ülkenin harap olmasına yol açan rüşveti önlemek amacıyla etkili bir kanun hazırlanacaktır.
Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devleti’nde geleneksel yapıyı kökten sarsacak yenilikler getirmiştir. XIX. yüzyılda Sırpların özerklik kazanması, Yunanların bağımsız olması ve Rusya’nın Panslavizm politikasını sürdürmesi gibi gelişmeler, Osmanlı Devleti’ni zor durumda bırakmıştır. Bu nedenle Tanzimat Fermanı, milliyetçilik akımından etkilenen gayrimüslimlerin devletten ayrılmasını önlemek amacıyla ortaya atılmış ve müslim gayrimüslim eşitliğini esas alan bir Osmanlı milleti oluşturmayı hedeflemiştir.
Tebaanın kanun önünde eşitliğine dayanan Osmanlı birliği siyaseti, Tanzimat Devri’nin en önemli unsurlarından olmuş ve bu siyaset, Islahat Fermanı’nda da devam etmiştir. 1876 Kanun-ı Esasi’deki; “Osmanlı Devleti tabiyyetindeki herkes hangi din ve mezhepten olursa olsun istisnasız Osmanlı tabir olunur.” ifadesi de yine bu siyasetin Meşrutiyet Dönemi’ne yansımasıdır.
Tanzimat’ın Dış Dünyada YankılarıTanzimat Fermanı dış kamuoyunda farklı tepkilerle karşılandı. İngiliz ve Fransız kamuoyunda olumlu karşılanan ferman, Avusturya ve Rusya tarafından olumsuz karşılandı. Tanzimat Fermanı’yla padişahın ve üst düzey yöneticilerin yetkilerinin sınırlandırıldığını gören Avusturya Başbakanı Prens Metternich, ülkesinde de benzer taleplerle karşılaşabileceği endişesiyle reformları eleştirdi. Rusya ise iç ve dış siyasette devlete güç katacağı ve İngiltere ile Fransa’nın Osmanlı Devleti üzerindeki etkinliklerini arttıracağı kaygısıyla yeni kararlara karşı olumsuz bir tavır takındı. (Ali Akyıldız, “Tanzimat”, s.3’ten düzenlenmiştir. meb ders kitabı) |
- Osmanlı Devleti’nde Demokratikleşme Hareketleri
- Sened-i İttifak
- Tanzimat Fermanı
- Islahat Fermanı (1856) – Islahat Fermanı’nın Hazırlanışı – Islahat Fermanı ve İlanı
- Islahat Fermanı’nın Devlet Yönetimine Etkileri
- Kanun-ı Esasi
- Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerindeki Hukuksal Gelişmeler
- Osmanlı Devleti’nde Seçim
- II. Meşrutiyet ve Siyasi Partiler
- Üç Tarz-ı Siyaset